معاملات فیوچرز (Futures Contract) چیست؟ انواع قرارداد آتی کدام اند؟ یکی از ابزارهای معاملاتی مشتقه در بازار مالی بورس قرارداد آتی یا فیوچرز است. این نوع قرارداد از قدمت بالایی در بازار سرمایه جهانی دارد. با توجه به نوسانات قیمت بازار، این نوع ابزار مشتقه به کمک معامله گران آمده است تا ریسک ناشی از نوسان قیمت کالا یا سهام پوشش داده شود. طبق این قرارداد طرفین معامله یک توافق قانونی انجام می دهند؛ بدین صورت که طرفین به خرید و یا فروش یک نوع دارایی خاص که دارای کیفیت و کمیت استاندارد است، با قیمت توافقی و در تاریخ مشخصی ملزم هستند. تعیین یک قیمت پایه برای خرید و فروش، موجب می شود که معامله گران در خصوص تغییر قیمت دارایی‌ها، با اطمینان بیشتر و پوشش ریسک بهتر عمل کنند. ما در این مطلب از سبدگردان نوویرا به توضیح بیشتر این مطلب می پردازیم. با ما همراه باشید.
قرارداد آتی یا فیوچرز چیست؟
قرارداد آتی یا فیوچرز یک نوع قرارداد قانونی در بازار مالی بورس است که به موجب آن افراد با یکدیگر توافق می کنند تا دارایی خاص و تایید شده ای را به قیمت مشخص در یک تاریخ معین معامله کنند. این سبک از قرارداد نوعی پوشش دهی ریسک معاملات است که افراد می توانند از آن در جهت کسب سود بیشتر هم در خرید و هم در فروش دارایی استفاده کنند.
با استفاده از قرارداد فیوچرز خریداران می توانند از افزایش قیمت دارایی پایه هنگام خرید به نفع خود استفاده کنند، چراکه با استفاده از قرارداد طرفین متعهد هستند دارایی را با قیمت توافق شده در تاریخ مشخص مبادله کنند. به همین ترتیب فروشندگان نیز از این معامله سود می برند. زمانیکه قیمت پایه دارایی کاهش یابد، بازهم خریدار طبق قرارداد متعهد شده است که دارایی را با قیمت توافقی بخرد. بنابراین این معامله بدون توجه به قیمت روز بازار انجام می گیرد.
در روش معامله آتی معامله افراد لازم نیست که پولی را رد و بدل کنند. تنها لازم است وجه تضمین در حساب خریدار و فروشنده بلوکه شود. این دقیقا از جمله تفاوت قرارداد آتی و قرارداد معامله اختیار است. در قرارداد اختیار خریدار باید قیمت اختیار را به حساب فروشنده واریز کند.
تاریخچه قرارداد فیوچرز یا آتی
در بورس جهانی این نوع قراردادهای ابزار مشتقه بسیار رایج و گسترده است. ( اگر نمیدانید ابزار مشتقه چیست؟ به مطلب مربوطه مراجعه کنید). به طور کلی نخستین معاملات آتی از قرن ۱۹ آغاز شد. در حال حاضر معامله های ابزار مشتقه با رشد چشمگیری در جهان مواجه شده است که شامل بورس ایران نیز می شود. در ایران نخستین قراردادهای معامله آتی بر روی شمش طلا صورت گرفته که تقریبا به سال ۱۳۸۷ بازمیگردد.
قرارداد فیوچرز در چه مواردی کاربرد دارد؟
افراد برای اینکه بتوانند اختلاف قیمت بازار را در معاملات خود کنترل کنند و در اصطلاح بتوانند ریسک معاملات خود را پوشش‌دهی کنند از این ابزار مالی بهره می برند. افراد برای شرط بندی روی قیمت دارایی ها از قرارداد فیوچرز استفاده می‌کنند.
کاربرد قرارداد آتی برای خریداران و فروشندگان کارایی بسیار زیادی دارد:
- در اغلب موارد تغییرات پیش بینی نشده ای در بازار اتفاق می افتد که منجر به کاهش یا افزایش قیمت یک دارایی می شود. معامله گران برای اینکه بتوانند ریسک معاملات خود را پوشش دهند بهتر است با یک قیمت توافقی و از پیش تعیین شده، خیال خود را راحت کنند.
- در بسیاری از معاملات افراد نیاز به یک دارایی خاص دارند. مثلا یک شرکت تولیدی نیاز به مصالح ساختمانی مثل گچ و سیمان دارد. این شرکت با بستن قرارداد فیوچرز نیاز خود را برای یک ماه آینده با قیمت مشخص برطرف می کند. و میداند که در تاریخ مشخص مقدار مصالح خود را با چه قیمتی تهیه می کند و برنامه‌های اجرایی لازم برای کار خود را انجام میدهد.
- افرادی که نیاز به فروش محصول خود دارند نیز از قرارداد فیوچرز به خوبی استفاده می کنند. به عنوان مثال فردی که قرار است در دو ماه آینده فلزات تولیدی اش را به فروش برساند می تواند با بررسی بازار و انتظاراتی که از آینده بازار فلزات دارد، بفروشد. بدین ترتیب فروشنده نیز خیال خود را از مشتری و قیمت محصول خود مطمئن کرده است.
- افراد با بستن قرارداد فیوچرز ملزم به اجرای تعهدات خود هستند. بدین معنی که در تاریخ مشخص شده در قرارداد، محصولی که جزئیات کمیت و کیفیت آن در قرارداد ذکر شده است را باید معامله کنند.
انواع قرارداد آتی
در قرارداد آتی یا فیوچرز دارایی‌های خاصی معامله می‌شوند. این دارایی‌ها شامل دارایی فیزیکی مثل محصولات کشاورزی و انرژِی و فلزات است و یا سایر ابزارهای مالی که جزئیات آن به طور کامل در متن قرارداد آورده می شود. به عبارت دیگر هر نوع کالایی امکان معامله دارد به شرطی که بازار آن کالا بزرگ و قابل معامله باشد. برخی از انواع معاملات فیوچرز رایج در بازار شامل موارد زیر است:
- قرارداد آتی محصولات کشاورزی
- قرارداد آتی انرژِی
- قرارداد آتی فلزات صنعتی مثل فولاد مس طلا
- قرارداد آتی ارز
- قرارداد آتی مالی
محصولاتی نظیر گندم و غلات، شیر، قهوه، شکر، دام، نفت خام، و گاز طبیعی، اوراق بهادار یا سهام در قرارداد آتی معامله می شوند.
مزایای قرارداد آتی یا فیوچرز
با رشد چشمگیر این سبک از قراردادها مشخص می شود که مزایای زیادی در پی بستن قرارداد فیوچرز است.
- خاصیت پوشش دهی ریسک معاملات ناشی از نوسان قیمت
- تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای بورس ( طرف معامله مرکزی)
- تثبیت قیمت فروشنده در برابر نوسان قیمت بازار
- هزینه بسیار پایین معامله فیوچرز
- نقدشوندگی بالای معاملات
قراردادهای آتی در چه زمانی به خریدار تحویل داده می شوند؟
زمان تحویل قرارداد باید توسط بورس مشخص شود. عموما کل ماه را برای دوره تحویل در نظر می گیرند. در هر مقطع زمانی، قرارداد برای نزدیکترین ماه تحویل یا دیگر ماه های تحویل معامله می شود. بورس باید دوره دقیق زمان تحویل کالا را مشخص کند. معاملات چند روز قبل از اتمام روز تحویل، متوقف می شوند.
تفاوت قرارداد آتی با معامله اختیار یا آپشن
از مهمترین تفاوت های این دو قرارداد می توان به مبلغی که در ابتدای معامله بین دو طرف رد و بدل می شود، اشاره کرد. در قرارداد آتی بخشی از پول خریدارو فروشنده به عنوان تضمین در حسابشان بلوکه می شود. این در حالی است که در قرارداد معامله اختیار یا آپشن خریدار باید مبلغی را به فروشنده پرداخت کند که به آن مبلغ اختیار خرید گفته می‌شود. تفاوت دو قرارداد فیوچرز و معامله اختیار در مطلب جداگانه تشریح شده است.
تفاوت قرارداد آتی با قرارداد فوروارد
قرارداد فوروارد نیز از دیگر قراردادهای رایج است که در آن معامله گران برای پوشش دهی ریسک معامله استفاده می‌کنند و مبلغی را برای معامله یک کالا در زمان آینده در نظر گرفته و روی آن توافق می کنند. از جمله تفاوت های این دو قرارداد با یکدیگر این است که قرارداد آتی در بازار بورس معامله می شود دارای قوانین یکسانی است و اما قرارداد فوروارد در بازار فرابورس قابل معامله است و با توجه به نیاز هر کدام از معامله گران( خریدار یا فروشنده) می توانند قرارداد را سفارشی سازی کنند.
سوالات متداول
جمع بندی
قرارداد آتی یا فیوچرز از جمله قراردادهایی است که در بازار مالی بورس بین خریدار و فروشنده قابل اجرا است. در این قرارداد افراد روی قیمت یک کالا توافق می کنند و قرار بر این می شود که در زمان مشخصی مثلا یک ماه آینده کالا یا دارایی مورد نظر به قیمت توافق شده بین خریدار و فروشنده مبادله شود. به این ترتیب افراد می‌دانند که دارایی مورد نظرشان را در تاریخ مذکور به چه قیمتی مبادله می کنند. در این نوع معاملات هم خریدار و هم فروشنده سود می برند. خریدار میداند دارایی مورد نظر را قرار است با چه قیمتی بخرد و فروشنده نیز قیمت معقولی را برای دارایی اش در نظر گرفته است. در این نوع معامله به قیمت روز بازار توجهی نمی کنند و دارایی با قیمت توافق شده رد و بدل می شود.