قرارداد معاوضه ای یا سوآپ یک نوع دیگر از انواع قرارداد مشتقه است که در بازار مالی کاربردهای خاص خود را دارد. قرارداد معاوضه ای به بیان ساده نوعی از قرارداد بین دو طرف است که هر دو متعهد می شوند که پرداخت های آتی خود را با پرداخت آتی طرف مقابل عوض کنند. ما در این مطلب به جزئیات این نوع قرارداد پرداخته ایم. با ما در سبدگردان نوویرا همراه باشید.
معاملات سوآپ یا معاوضه ای چیست؟
در گذشته های دور نیز این کار رواج داشته است که افراد آنچه که به صورت مازاد داشته اند را در قبال تامین کالاهای خود با دیگری معاوضه می کردند. معاوضه با خرید کالا و پرداخت پول معنی متفاوت تری دارد و بیان می کند که افراد اقدام به مبادله کالا به کالا می کنند. اکنون در بازار سرمایه نیز نوعی از این قراردادها وجود دارد.
قرارداد سوآپ معانی مختلفی را در بردارد مثل معاوضه و عوض کردن، معامله پایاپای، مبادله کردن و یا جانشین کردن. در بازار سرمایه به قرارداد سوآپ قرارداد معاوضه ای یا تاخت نیز گفته می شود.
در قرارداد سوآپ یک طرف قرارداد متعهد می شود که مجموعه ای از پرداخت های آتی خودش را با مجموعه ای از پرداخت های آتی طرف مقابل معاوضه کند.
در قرارداد معاوضه، یک‌طرف قرارداد مبالغی را بر حسب یک متغیر تصادفی همچون نرخ بهره، نرخ ارز، بازدهی سهام و یا قیمت یک کالا پرداخت می‌کند. طرف دیگر قرارداد سوآپ، مبالغ را به صورت شناور یا ثابت، بر پایه یک متغیر تصادفی دیگر پرداخت می‌کند.
در معاملات سوآپ با حالت کلی تری از قراردادهای آتی روبه رو هستیم با این تفاوت که به جای یک پرداخت، با مجموعه ای از پرداخت ها روبه رو هستیم.
در سوآپ، یک‌طرف قرارداد نسبت به معاوضه عواید ناشی از ابزار مالی خود با عواید ناشی از ابزار مالی طرف دیگر اقدام می‌کند. عواید چنین قراردادی به نوع ابزار مالی مورد معامله بستگی دارد. برای مثال این عواید می‌تواند سود اوراق باشد.
به صورت ساده تر پرداخت با نرخ ثابت از یک طرف و پرداخت با نرخ شناور از سمت دیگر معامله انجام می پذیرد.
ویژگی های قرارداد معاوضه ای یا سوآپ
بازار سوآپ یک بازار غیر رسمی است و طرفین قرارداد باید ریسک پذیری و تا حدی عدم امنیت در معامله را بپذیرند.
این نوع از قراردادها معمولا بین نهادهای مالی بزرگ که احتمال ورشکستگی آنها بسیار پایین است منعقد می شود.
در بانک ها قرارداد سوآپ می تواند به معاملات سهولت ببخشد. به این طریق که بانک به عنوان یک واسطه یا معامله گر سوآپ، از روش های مختلفی مثل قرارداد آتی یا بانک های سوآپ دیگر ریسک مالی خود را کاهش می دهد. در این شرایط بانک (معامله گر سوآپ) ریسک نکول طرفین را پذیرفته و در ازای آن کارمزد از طرفین قرارداد دریافت می کند.
نکتـــــه : نکول اصطلاحی است که در بازار مالی به کار برده می شود به این معنا که طرف مقابل قرارداد نتواند به تمام یا بخشی از تعهدات خود در قرارداد عمل کند. در این شرایط اصطلاحا نکول انجام داده است.
اجزای تشکیل دهنده قرارداد سوآپ یا معاوضه
این قرارداد از اجزای مختلفی تشکیل می شود که شامل دارایی پایه، خریدار سوآپ، فروشنده سوآپ، مرجع یا تعهد و صرف سوآپ است.
دارایی پایه
مثل اوراق قرضه با ریسک اعتباری یا وام و شاخص سهام و غیره است که برای انتقال ریسک اعتباری در معرض آن دارایی در قرارداد منعقد می شود.
خریدار سوآپ
خریدار، سرمایه‌گذار یا فروشنده حمایت کسی است که با پرداخت نرخ شناور و دریافت بازده کل موافقت می‌کند.
فروشنده سوآپ
فروشنده یا خریدار حمایت فردی است که نرخ شناوری را دریافت می کند و بازده کل را به خریدار پرداخت می کند.
مرجع یا تعهد مرجع
کسی که ابزار بدهی را صدر می کند. این فرد می تواند شرکت دولت و یا صادرکننده وام باشد.
صرف سوآپ:
پایه صرف پرداخت‌هایی است که توسط فروشنده سوآپ انجام می‌شود. در مقابل پرداخت‌های احتمالی که ممکن است خریدار سوآپ مجبور به پرداخت آنها شود، پایه حمایت است. خریدار و فروشنده هر دو در تاریخ معامله بر روی این صرف توافق کرده و صرف تا پایان مدت قرارداد، ثابت خواهد بود.
تفاوت پیمان های آتی با معاملات سوآپ
به طور کلی می توان سوآپ را مجموعه ای از پیمان های اتی در نظر گرفت. در هنگام بستن قرارداد سوآپ هیچ مبلغی بین دو طرف معامله رد و بدل نمی شود. بنابراین ارزش سوآپ در هنگام شروع صفر است. در حالت کلی قرارداد سوآپ مجموعه ای از جریان های نقدی است. و یک حالت کلی تر از قراردادهای آتی دارد که به جای یک پرداخت با مجموعه ای از پرداخت ها رو به رو هستیم.
عمده ترین تفاوت بین قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله با قرارداد سوآپ در دوره زمانی است. قراردادهای آتی و اختیار معامله کوتاه مدت هستند و سررسید کوتاه تری نسبت به سوآپ دارند.
قراردادهای آتی با هدف پوشش ریسک شرکت ها و موسسات در بازه زمانی بلند مدتی ایجاد شده اند. به علاوه قرارداد آتی و اختیار معامله در بازار بورس و با چارچوب مشخص معامله می شوند. اما قراردادهای سوآپ در بازار خارج از بورس معامله می شوند که نوعی از قراردادهای OTC هستند. بنابراین قراردادهای سوآپ قانونمند نیستند و بر حسب شرایط و توافق طرفین معامله منعقد می شوند.
انواع قراردادهای سوآپ یا معاوضه
قراردادهای سوآپ بر مبنای دارایی های مختلفی قابل ارائه است. از همین رو این قراردادها انواع مختلفی دارند که شامل موارد زیر می شود:
- سوآپ نرخ بهره
- سوآپ ارزی
- سوآپ سهام
- سوآپ نرخ بازده کل
- سوآپ نکول اعتباری
- سوآپ کالا
- سوآپ نرخ بهره
دو طرف قرارداد در سوآپ نرخ بهره، مبلغ بهره را بر اساس یک واحد پولی مشابه با هم معاوضه می کنند. بدین صورت که مبلغ اسمی دو طرف برابر است و سوآپ نرخ بهره می‌تواند به صورت نرخ بهره شناور یا ثابت پرداخت شود.در این شرایط هر دو طرف قرارداد، مبالغ بهره را به‌صورت بهره متغیر پرداخت می‌کنند و یا یکی از طرفین بهره ثابت و دیگری بهره متغیر را پرداخت می‌کند.
سوآپ ارزی
در قرارداد سوآپ ارزی طرفین قرارداد مبلغ بهره را بر طبق دو واحد پولی و یا ارزی مختلف با هم معاوضه می کنند. این قرارداد کمک می کند که ریسک نرخ ارز کاهش یافته و به نوسانات نرخ ارزی کمک می کند. سوآپ ارز ثابت-ثابت یکی از رایج ترین انواع سوآپ بوده است.
سوآپ سهام
این قرارداد بر روی بازدهی سهام است که طرفین سبدی از سهام یا شاخص سهام را به یکدیگر معاوضه می کنند. این بازدهی ممکن است بازده حاصل از سود نقدی پرداختی شرکت باشد و یا بازدهی ناشی از منفعت سرمایه دریک مدت زمان مشخص باشد. برای مثال، مدیر سبد قراردادی را منعقد می‌کند تا در ازای دریافت مبلغ ثابت، بازده شاخص مشخصی را بپردازد.( بازده شاخص همان تغییرات شاخص در مدت زمان مشخص است).
سوآپ نرخ بازده کل
در این قرارداد طرفین بازده کل حاصل از دارایی پایه را با پرداخت ثابت و یا شناور با یکدیگر معاوضه می کنند.
سوآپ نکول اعتباری
این قرارداد نوعی قرارداد بیمه است که در شرایط خاص از دارایی های بانک یا موسسه های مالی حفاظت می کند. در این نوع قرارداد ریسک ناشی از نکول اعتبارات پوشش داده می شود و نوعی بیمه به حساب می آید. هر موسسه یا بانکی که در معرض ریسک نکول اعتبار از سوی مشتریان خود قرار داشته باشد، با موسسه یا یک شرکت بیمه وارد سوآپ نکول اعتباری می شود.
سوآپ کالا
در این نوع قرارداد موضوع اصلی روی یک دارایی به شکل کالا است. پرداخت های دو طرف قرارداد هم بر مبنای همین کالای مشخص شده صورت می گیرد.
جمع بندی
قراردادهای سوآپ یک نوع از قراردادهای مشتقه هستند که بر مبنای توافق طرفین بسته می شود. این قرارداد برای پوشش دهی ریسک معاملات است و از جمله پرکاربردترین ابزار در قراردادهای تجاری هستند. موضوع قراردادهای سوآپ می تواند شامل ارز، نرخ بهره و یا کالا باشد.