بازارهای مالی نقش بسیار مهمی در اقتصاد هر کشور ایفا میکنند. این بازارها به سرمایهگذاران این امکان را میدهند که با خرید و فروش اوراق بهادار، به تأمین مالی شرکتها و پروژهها کمک کنند و در عین حال به دنبال کسب سود از سرمایهگذاریهای خود باشند. در ایران، دو بازار اصلی به نامهای بورس و فرابورس وجود دارد که هر یک ویژگیها و ساختار خاص خود را دارند. بورس بهعنوان یک بازار سازمانیافته و رسمی شناخته میشود که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. این بازار عموماً پذیرای شرکتهای بزرگ و معتبر است و به دلیل قوانین و مقررات سختگیرانهاش، به سرمایهگذاران اطمینان بیشتری درباره شفافیت و اعتبار معاملات میدهد.
از سوی دیگر فرابورس، بهعنوان یک بازار غیرمتمرکز شناخته میشود که برای شرکتهای کوچکتر و تازهتأسیس مناسب است. این بازار به سرمایهگذاران این امکان را میدهد که در شرکتهای نوپا و استارتاپها سرمایهگذاری کنند، بدون آنکه نیاز به رعایت شرایط سختگیرانه بورس باشد.
در این مقاله، به بررسی هر یک از این بازارها بهطور جداگانه خواهیم پرداخت، ویژگیها و مزایای آنها را تحلیل خواهیم کرد و در نهایت، تفاوتهای اصلی میان بورس و فرابورس را مورد بحث قرار خواهیم داد.
تعریف بورس
بورس یک بازار سازمانیافته است که در آن اوراق بهادار مانند سهام شرکتها، اوراق قرضه و سایر داراییها خرید و فروش میشود. بورس بهعنوان یک نهاد مالی، تحت نظارت سازمانهای مربوطه فعالیت میکند و قوانین خاصی برای معاملات در آن وجود دارد.
ویژگیهای بورس
در اینجا به چند نمونه از ویژگی های واضح و روشن بورس اشاره می کنیم:
• سازماندهی و نظارت: بورس تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد و این نظارت به حفظ شفافیت و اعتبار بازار کمک میکند.
• معاملات شفاف: قیمتها در بورس بهصورت شفاف و عمومی اعلام میشود و همه سرمایهگذاران به اطلاعات یکسان دسترسی دارند.
• شرکتهای بزرگ و معتبر: بورس معمولاً پذیرای شرکتهای بزرگ و معتبر است که شرایط خاصی برای ورود به این بازار دارند.
• معاملات منظم: بورس در ساعات مشخصی از روز فعالیت میکند و معاملات در آن بهصورت منظم انجام میشود.
بیشتر بدانید: برای آگاهی در مورد شفافیت های بازار بورس به مطلب اساسنامه صندوق سرمایه گذاری مراجعه کنید.
تعریف فرابورس
فرابورس (فراسهم) به عنوان یک بازار غیرمتمرکز برای خرید و فروش اوراق بهادار شناخته میشود که به شرکتها این امکان را میدهد تا بدون نیاز به رعایت شرایط سختگیرانه بورس، به تأمین مالی بپردازند. این بازار به ویژه برای شرکتهای کوچکتر، استارتاپها و پروژههای نوپا مناسب است که ممکن است نتوانند شرایط لازم برای ورود به بورس را داشته باشند.
فرابورس به عنوان یک بستر برای تسهیل شدن معاملات اوراق بهادار، به سرمایهگذاران این امکان را میدهد که در شرکتهای دارای پتانسیل رشد سرمایهگذاری کنند. یکی از ویژگیهای مهم فرابورس، عدم تمرکز بر یک مکان خاص برای انجام معاملات است؛ به این معنی که معاملات در این بازار میتواند بهصورت الکترونیکی و از طریق سامانههای مختلف انجام شود.
از دیگر ویژگیهای فرابورس میتوان به شفافیت کمتر نسبت به بورس اشاره کرد. در حالی که بورس تحت نظارت دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد و اطلاعات بهصورت عمومی و شفاف در دسترس است، فرابورس ممکن است اطلاعات کمتری در اختیار سرمایهگذاران قرار دهد. با این حال، فرابورس به شرکتها این امکان را میدهد که به سرعت و آسانی جذب سرمایه کنند و به سرمایهگذاران نیز فرصتی برای تنوع در سبد سرمایهگذاری خود میدهد.
ویژگیهای فرابورس
همانطور که در بالا توضیح دادیم، فرابورس دارای شرایط مخصوص به خود است که به طور کلی شامل موارد زیر می شود:
• عدم نیاز به شرایط سخت: شرکتها برای ورود به فرابورس نیاز به شرایط سختگیرانه بورس ندارند و میتوانند به راحتی وارد این بازار شوند.
• معاملات غیرمتمرکز: برخلاف بورس، معاملات در فرابورس به صورت غیرمتمرکز انجام میشود و قیمتها ممکن است کمتر شفاف باشند.
• تنوع بیشتر: فرابورس معمولاً شامل شرکتهای کوچکتر، استارتاپها و شرکتهای نوپاست که به دنبال جذب سرمایه هستند.
• امکان معاملات خارج از ساعات مشخص: در فرابورس، معاملات ممکن است در ساعات مختلفی انجام شود و این کار باعث افزایش انعطافپذیری برای سرمایهگذاران میشود.
تفاوتهای بورس و فرابورس در یک نگاه
| ویژگی | بورس | فرابورس |
| شرایط ورود | شرایط سخت و معتبر | شرایط آسانتر و محدودیت کمتر |
| شفافیت قیمت | قیمتها شفاف و عمومی | قیمتها ممکن است کمتر شفاف باشند |
| نوع شرکتها | شرکتهای بزرگ و معتبر | شرکتهای کوچک و نوپا |
| معاملات | در ساعات مشخص و منظم | غیرمتمرکز و در ساعات مختلف |
| نظارت | تحت نظارت سازمان بورس | نظارت کمتر و غیرمتمرکز |
انواع بازار در فرابورس
فرابورس بهعنوان یک بازار غیرمتمرکز، شامل چندین بازار مختلف است که هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه، به معرفی انواع بازارهای موجود در فرابورس ایران میپردازیم:
- بازار اول فرابورس
بازار اول فرابورس مختص شرکتهایی است که شرایط مالی و مدیریتی بالایی دارند. این شرکتها معمولاً بزرگ و معتبر هستند و برای ورود به این بازار باید معیارهای خاصی را رعایت کنند. سرمایهگذاران در این بازار میتوانند با اطمینان بیشتری سرمایهگذاری کنند زیرا این شرکتها به دلیل شفافیت و اعتبار بالایی که دارند، کمتر در معرض ریسک هستند. شرکتها برای ورود به این بازار باید از معیارهای خاصی عبور کنند، از جمله:
• داشتن حداقل سرمایه ثبتشده مشخص
• ارائه صورتهای مالی معتبر
• رعایت الزامات شفافیت و افشای اطلاعات
شرکتهای پذیرفتهشده در این بازار معمولاً بزرگتر و معتبرتر هستند و به همین دلیل، سرمایهگذاران میتوانند با اطمینان بیشتری در آنها سرمایهگذاری کنند.
- بازار دوم
بازار دوم فرابورس برای شرکتهای کوچکتر و نوپا طراحی شده است که ممکن است نتوانند به بازار اول راه یابند. شرایط ورود به این بازار نسبت به بازار اول آسانتر است. این بازار به شرکتها اجازه میدهد تا با جذب سرمایه، رشد و توسعه بیشتری داشته باشند و به سرمایهگذاران این امکان را میدهد که در شرکتهای با پتانسیل سرمایهگذاری کنند. - بازار سوم
بازار سوم به شرکتهای تازهتأسیس و استارتاپها اختصاص دارد که به دنبال تأمین مالی برای پروژههای خود هستند. این بازار به شرکتها فرصتی میدهد تا به سرعت جذب سرمایه کنند و به سرمایهگذاران امکان میدهد در پروژههای جدیدتر و با ریسک بالاتر سرمایهگذاری کنند. - بازار پایه زرد
بازار پایه زرد به شرکتهایی اختصاص دارد که هنوز شرایط لازم برای ورود به بازارهای بالاتر را ندارند، اما شفافیت مالی و اطلاعاتی مناسبی ارائه میدهند. این شرکتها میتوانند با شرایط سادهتر به جذب سرمایه بپردازند و سرمایهگذاران میتوانند بهراحتی در آنها سرمایهگذاری کنند. - بازار پایه نارنجی
شرکتهای فعال در بازار پایه نارنجی معمولاً دارای ریسک بالاتری هستند و اطلاعات مالی آنها ممکن است کمتر شفاف باشد. این بازار برای شرکتهایی طراحی شده که هنوز نتوانستهاند به معیاری مشخص از شفافیت مالی دست یابند، اما بهدنبال جذب سرمایه هستند. سرمایهگذاران در این بازار باید احتیاط بیشتری به خرج دهند. - بازار پایه قرمز
بازار پایه قرمز شامل شرکتهایی است که دارای ریسکهای بسیار بالا هستند و اطلاعات مالی آنها بهطور جدی ناقص یا غیرشفاف است. سرمایهگذاری در این بازار نیازمند دقت و آگاهی بالایی است، زیرا احتمال از دست دادن سرمایه در این بازار بیشتر است. - SME (شرکتهای متوسط و کوچک)
این بازار مختص شرکتهای کوچک و متوسط است که به دنبال تأمین مالی برای پروژههای خود هستند. بازار SME به این شرکتها کمک میکند تا با شرایط مناسبتری به سرمایهگذاران دسترسی پیدا کنند و از منابع مالی بهرهمند شوند. این بازار میتواند به رشد و توسعه شرکتهای کوچک و متوسط کمک کند. - بازار توافقی
بازار توافقی به معاملاتی اشاره دارد که بین خریداران و فروشندگان بهصورت توافقی انجام میشود. در این بازار، قیمتها و شرایط معامله بهصورت مستقیم و غیررسمی تعیین میشوند. این نوع بازار به سرمایهگذاران این امکان را میدهد که بهسرعت و با شرایط دلخواه خود معاملات را انجام دهند.
انواع بازارهای بورس
بورس بهعنوان یک بازار مالی سازمانیافته، شامل بخشهای مختلفی است که هر یک ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. در اینجا به بررسی انواع بازارهای بورس میپردازیم:
- بازار اصلی (Main Market)
این بازار مختص شرکتهای بزرگ و معتبر است که شرایط خاصی برای ورود به آن دارند. شرکتها برای پذیرش در بازار اصلی باید استانداردهای مالی و مدیریتی بالایی را رعایت کنند. این بازار معمولاً شفافترین و معتبرترین بازار است و سرمایهگذاران میتوانند با اطمینان بیشتری در آن سرمایهگذاری کنند. - بازار فرعی (Secondary Market)
بازار فرعی برای شرکتهایی طراحی شده است که نمیتوانند به بازار اصلی راه پیدا کنند، اما هنوز هم قابلیت جذب سرمایه را دارند. شرایط ورود به این بازار نسبت به بازار اصلی آسانتر است و شرکتهای کوچکتر و نوپا میتوانند در این بازار به فعالیت بپردازند. - بازار اوراق بهادار (Securities Market)
این بازار شامل خرید و فروش انواع اوراق بهادار مانند سهام، اوراق قرضه و صندوقهای سرمایهگذاری است. سرمایهگذاران میتوانند با خرید این اوراق، به تأمین مالی شرکتها کمک کرده و در عین حال از بازدهی سرمایهگذاری خود بهرهمند شوند. - بازار مشتقه (Derivatives Market)
در این بازار، ابزارهای مالی مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله، معامله میشوند. این ابزارها به سرمایهگذاران این امکان را میدهند که ریسکهای مالی را مدیریت کنند و در عین حال بر اساس پیشبینیهای خود از نوسانات قیمتها سود ببرند. - بازار کالا (Commodity Market)
این بازار به معامله کالاهای فیزیکی مانند طلا، نفت، زعفران و محصولات کشاورزی اختصاص دارد. سرمایهگذاران میتوانند با خرید و فروش این کالاها، بهویژه در شرایط نوسانات قیمتی، به کسب سود بپردازند. - بازار بورس اوراق بهادار (Stock Exchange)
این بازار بهطور خاص برای خرید و فروش سهام و اوراق بهادار طراحی شده است. در این بازار، قیمتها بهصورت زنده و شفاف اعلام میشود و معاملات تحت نظارت سازمانهای مربوطه انجام میشود.
بیشتر بدانید: در مورد صندوق چندکالایی نهال (زعفران) بیشتر بدانید
ریسک در بازار بورس کمتر است یا فرابورس؟ چرا؟
برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم ریسک در بازار بورس و فرابورس را باهم مقایسه می کنیم و تفاوتهای آنها را ذکر میکنیم. در ادامه به دلایل این تفاوت میپردازیم:
- نظارت و شفافیت
بورس: تحت نظارت دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. شرکتها ملزم به رعایت استانداردهای بالای افشای اطلاعات و شفافیت مالی هستند. این نظارت به سرمایهگذاران اطمینان بیشتری میدهد و ریسکهای اطلاعاتی را کاهش میدهد.
فرابورس: در حالی که نظارت وجود دارد، اما ممکن است به اندازه بورس سختگیرانه نباشد. شرکتها در فرابورس ممکن است اطلاعات مالی کمتری ارائه دهند و این میتواند ریسکهای اطلاعاتی را افزایش دهد. - نوع شرکتها
بورس: شامل شرکتهای بزرگ و معتبر است که معمولاً دارای سابقه و عملکرد مالی مثبت هستند. این شرکتها به دلیل اعتبار و ثبات، ریسک کمتری برای سرمایهگذاران دارند.
فرابورس: شامل شرکتهای کوچکتر و استارتاپها است که ممکن است هنوز به ثبات نرسیده باشند. این شرکتها معمولاً ریسک بیشتری دارند، زیرا ممکن است در مراحل ابتدایی توسعه قرار داشته باشند و احتمال شکست آنها بیشتر است. - نوسانات قیمت
بورس: به دلیل وجود شرکتهای بزرگ و معتبر، نوسانات قیمت در این بازار معمولاً کمتر است و سرمایهگذاران میتوانند با اطمینان بیشتری سرمایهگذاری کنند.
فرابورس: نوسانات قیمت در این بازار ممکن است بیشتر باشد، زیرا شرکتهای کوچکتر و کمتر شناختهشده معمولاً با تغییرات سریعتری در قیمتها روبهرو میشوند. این نوسانات میتواند به خطرات بیشتری برای سرمایهگذاران منجر شود. - تنوع سرمایهگذاری
بورس: به سرمایهگذاران این امکان را میدهد که در شرکتهای با ریسک کمتر و پایدارتر سرمایهگذاری کنند. تنوع در بخشهای مختلف اقتصادی نیز میتواند ریسک را کاهش دهد.
فرابورس: در حالی که فرصتهای سرمایهگذاری در شرکتهای نوپا وجود دارد، اما این سرمایهگذاریها معمولاً با ریسکهای بالاتری همراه است.
سوالات متداول
نتیجهگیری
بورس بهعنوان یک بازار سازمانیافته و معتبر، با نظارت دقیق و شفافیت بالا، گزینهای مناسب برای سرمایهگذارانی است که به دنبال ثبات و کاهش ریسک هستند. شرکتهای بزرگ و معتبر در این بازار به سرمایهگذاران اطمینان بیشتری میدهند و فرصتهای معقولی برای کسب سود فراهم میکنند.
از سوی دیگر، فرابورس بهعنوان بازاری غیرمتمرکز و انعطافپذیر، برای شرکتهای کوچکتر و نوپا مناسب است. این بازار به سرمایهگذاران این امکان را میدهد که در پروژههای با پتانسیل بالا سرمایهگذاری کنند، هرچند که این سرمایهگذاریها با ریسکهای بیشتری همراه است. سرمایهگذاران باید با در نظر گرفتن شرایط مالی خود، استراتژیهای سرمایهگذاری و اهداف بلندمدت، تصمیم بگیرند که کدام بازار برای آنها مناسبتر است. در هر دو بازار، آگاهی و تحقیق کافی میتواند به اتخاذ تصمیمات بهتری منجر شود و شانس موفقیت سرمایهگذاری را افزایش دهد.
