بازار آتی کالا در اقتصاد جهانی، بستری را فراهم می‌کند که در آن خریداران و فروشندگان می‌توانند قراردادهایی را برای خرید و فروش کالاها در آینده منعقد کنند. این بازار به‌ویژه برای کالاهای اساسی مانند غلات، فلزات، انرژی و محصولات کشاورزی اهمیت دارد و به فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهد تا ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت و خرید و فروش خود را مدیریت کنند. در بازار آتی، شرکت‌کنندگان می‌توانند با پیش‌بینی تغییرات قیمت، قراردادهایی را تنظیم کنند که به آن‌ها اجازه می‌دهد کالاها را در تاریخ‌های معین و به قیمت‌های مشخص خرید و فروش کنند. این قابلیت نه‌تنها به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا از نوسانات قیمت محافظت شوند، بلکه به سرمایه‌گذاران نیز این امکان را می‌دهد که با استفاده از استراتژی‌های مختلف، از تغییرات قیمت سود ببرند. بازار آتی کالا همچنین به افزایش شفافیت و کارایی در بازارهای مالی کمک می‌کند، زیرا قیمت‌های آتی به‌عنوان نشانه‌ای از انتظارات بازار نسبت به عرضه و تقاضا عمل می‌کند. با رشد تکنولوژی و افزایش دسترسی به اطلاعات، بازار آتی کالا به یکی از جذاب‌ترین بخش‌های اقتصاد تبدیل شده است و نقش مهمی در تنظیم بازار جهانی ایفا می‌کند. این بازار نه‌تنها به عنوان ابزاری برای تأمین مالی و مدیریت ریسک عمل می‌کند، بلکه به فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهد تا با برنامه‌ریزی بهتر و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر، به موفقیت‌های بیشتری دست یابند. در این مطلب از نوویرا به شرح این نوع قراردادها خواهیم پرداخت. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
قرارداد آتی کالا چیست؟
قرارداد آتی کالا، توافقی است که بین خریدار و فروشنده برای خرید و فروش یک کالای مشخص در تاریخ معین و به قیمت مشخص در آینده به‌وجود می‌آید. این نوع قراردادها در بازارهای آتی کالا معامله می‌شوند و به فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهند که از نوسانات قیمت در بازار جلوگیری کنند و ریسک‌های مربوط به خرید و فروش کالاها را مدیریت و کنترل کنند.
ویژگی‌های اصلی قرارداد آتی کالا:
- تاریخ انقضا: هر قرارداد آتی دارای تاریخ مشخصی است که در آن کالا باید تحویل داده شود. این تاریخ معمولاً چند ماه بعد از تاریخ انعقاد قرارداد است.
- قیمت مشخص: قیمت کالا در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود و هر دو طرف موظف به رعایت آن هستند، صرف‌نظر از تغییرات قیمت کالا در بازار.
- کالاهای مورد معامله: قراردادهای آتی معمولاً برای کالاهای اساسی مانند غلات، فلزات، انرژی (نفت و گاز) و محصولات کشاورزی طراحی می‌شوند.
- حضور در بازارهای مالی: این قراردادها در بورس‌های مخصوصی که به معاملات آتی اختصاص دارد، مانند بورس کالای
- مکانیزم تسویه: قراردادهای آتی می‌توانند به‌صورت فیزیکی (تحویل واقعی کالا) یا نقدی (تسویه مالی بدون تحویل کالا) تسویه شوند.
مزایای قرارداد آتی کالا
قراردادهای آتی کالا مزایای متعددی برای خریداران، فروشندگان و سرمایه‌گذاران دارند. در ادامه، برخی از این مزایا را توضیح می‌دهیم:
مدیریت ریسک نوسانات قیمت
- یکی از اصلی‌ترین مزایای قراردادهای آتی این است که به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد که قیمت کالا را در زمان مشخصی قفل کنند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا از نوسانات قیمت در بازار جلوگیری کنند و برنامه‌ریزی مالی بهتری داشته باشند.
- با استفاده از قراردادهای آتی، طرفین می‌توانند با اطمینان بیشتری درباره هزینه‌ها و درآمدهای آینده خود برنامه‌ریزی کنند.
شفافیت قیمت
- قیمت‌های تعیین‌شده در قراردادهای آتی می‌توانند به‌عنوان نشانه‌ای از انتظارات بازار نسبت به عرضه و تقاضا عمل کنند. این اطلاعات می‌توانند به تصمیم‌گیری‌های بهتر برای سایر فعالان اقتصادی کمک کنند.
- قراردادهای آتی به شفافیت در تعیین قیمت کالاها کمک کرده و اطلاعات دقیق‌تری از شرایط بازار ارائه می‌دهند.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری
- سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید و فروش قراردادهای آتی به‌دنبال کسب سود از تغییرات قیمت باشند. این امکان به‌خصوص در شرایط نوسانی بازار بسیار جذاب است.
- قراردادهای آتی می‌توانند به‌عنوان ابزارهای متنوعی در سبد سرمایه‌گذاری عمل کنند و ریسک کلی را کاهش دهند.
حضور در بازارهای مالی
- بازارهای آتی به دلیل حجم بالای معاملات، معمولاً نقدینگی بالایی دارند. این ویژگی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به راحتی وارد یا خارج از معاملات شوند.
- با پیشرفت تکنولوژی، بسیاری از بازارهای آتی این روزها به‌صورت آنلاین قابل دسترسی هستند که فرآیند معامله را تسهیل می‌کند.
تسهیل در برنامه‌ریزی و تولید
- تولیدکنندگان می‌توانند با استفاده از قراردادهای آتی، هزینه‌های مواد اولیه خود را پیش‌بینی و مدیریت کنند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی بهتری برای تولید و عرضه محصولات خود داشته باشند.
- با قفل کردن قیمت‌ها، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند فشار کمتری بر زنجیره تأمین خود احساس کنند.
تنظیم بازار
قراردادهای آتی می‌توانند به تثبیت قیمت‌ها در بازار کمک کنند و نوسانات شدید را کاهش دهند. این امر بهبود شرایط کلی بازار کالا را به دنبال دارد.
مزیت اهرم مالی
یکی از مزایای برجسته بازار آتی، امکان استفاده از اهرم مالی است. این ویژگی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که با استفاده از وجه تضمین، که تنها درصدی از ارزش کل معامله است، به خرید و فروش کالاها بپردازند. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران نیاز ندارند که کل مبلغ ارزش کالای مورد نظر را در ابتدای قرارداد پرداخت کنند.
بیشتر بخوانید: قرارداد آتی یا فیوچرز چیست؟
آربیتراژ چیست و چگونه از آن می‌توان سود به دست آورد؟
آربیتراژ به فرآیند خرید و فروش هم‌زمان یک کالا در دو بازار مختلف به‌منظور کسب سود از تفاوت قیمت‌ها در این دو بازار اشاره دارد. این استراتژی به‌ویژه در بازارهای مالی و کالایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا از نوسانات قیمت بهره‌برداری کنند و بدون ریسک، سود کسب کنند.
مفهوم آربیتراژ در بورس در مقاله جداگانه به طور فصل توضیح داده شده است. آربیتراژ زمانی به وجود می‌آید که یک کالای مشابه یا یک دارایی مالی در دو بازار مختلف با قیمت‌های متفاوت معامله شود. این اختلاف قیمت به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد که به‌صورت هم‌زمان در یک بازار خرید و در بازار دیگر فروش انجام دهند. به‌طور کلی، آربیتراژ به‌عنوان یک استراتژی کم‌خطر برای کسب سود شناخته می‌شود، زیرا با خرید و فروش هم‌زمان، ریسک تغییرات قیمت در طول دوره زمانی را کاهش می‌دهد.
برای درک بهتر مفهوم آربیتراژ، فرض کنید که زعفران در بازار فیزیکی به قیمت ۱۰۰۰ تومان برای هر کیلوگرم فروخته می‌شود، در حالی که در بازار آتی، قیمت آن ۱۱۰۰ تومان است. در این حالت، یک سرمایه‌گذار می‌تواند به‌صورت زیر عمل کند:
- خرید زعفران: سرمایه‌گذار زعفران را در بازار فیزیکی به قیمت ۱۰۰۰ تومان خریداری می‌کند.
- فروش زعفران: به‌طور هم‌زمان، او زعفران را در بازار آتی به قیمت ۱۱۰۰ تومان می‌فروشد.
در این مثال، سرمایه‌گذار از اختلاف قیمت ۱۰۰ تومان سود خواهد برد. این فرآیند آربیتراژ به او اجازه می‌دهد تا بدون ریسک قیمت، سودی مطمئن کسب کند.
انواع آربیتراژ
- آربیتراژ فضایی: این نوع آربیتراژ به تفاوت قیمت یک کالا در دو مکان جغرافیایی مختلف اشاره دارد. به‌عنوان مثال، اگر زعفران در بازار تهران و مشهد با قیمت‌های متفاوتی معامله شود، سرمایه‌گذاران می‌توانند از این اختلاف بهره‌برداری کنند.
- آربیتراژ زمانی: در این نوع آربیتراژ، سرمایه‌گذاران از تفاوت قیمت یک کالا در زمان‌های مختلف بهره‌برداری می‌کنند. به‌عنوان مثال، اگر یک کالای خاص در زمان مشخصی در آینده قیمت بالاتری داشته باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند آن را خریداری کرده و در زمان آینده بفروشند.
- آربیتراژ بین بازارهای مالی: این نوع آربیتراژ شامل خرید و فروش دارایی‌های مالی مانند سهام، اوراق قرضه یا ارزها در بازارهای مختلف است. به‌عنوان مثال، یک سهام ممکن است در بورس نیویورک و بورس لندن با قیمت‌های مختلف معامله شود.
چند نکته مهم:
مکانیزم وجه تضمین: در بازار آتی، برای ورود به یک قرارداد، سرمایه‌گذار تنها باید درصدی از ارزش کل معامله را به‌عنوان وجه تضمین (مارجین) پرداخت کند. این درصد معمولاً بین ۵ تا ۱۵ درصد ارزش کل قرارداد متغیر است. این مکانیزم به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا با سرمایه‌ای کمتر، به موقعیت‌های بزرگتری وارد شوند.
فرصت‌های بیشتر: با استفاده از اهرم مالی، سرمایه‌گذاران می‌توانند از نوسانات قیمت بهره‌برداری بیشتری داشته باشند. به‌عنوان مثال، اگر یک سرمایه‌گذار با استفاده از اهرم مالی به خرید یک قرارداد آتی بپردازد و قیمت کالا افزایش یابد، سود او به نسبت مبلغ پرداختی اولیه‌اش بسیار بیشتر خواهد بود.
بازدهی بالا: استفاده از اهرم مالی می‌تواند به افزایش بازدهی سرمایه‌گذاران کمک کند. در شرایطی که قیمت کالا به‌سمت مطلوب حرکت کند، بازدهی حاصل از سرمایه‌گذاری می‌تواند به‌طور قابل توجهی افزایش یابد. این ویژگی بازار آتی به‌ویژه برای معامله‌گرانی که به‌دنبال فرصت‌های کوتاه‌مدت و سودهای سریع هستند، جذاب است.
ریسک‌های مرتبط: هرچند که اهرم مالی می‌تواند سودآور باشد، اما باید توجه داشت که استفاده از آن همچنین ریسک‌های بالایی را به همراه دارد. اگر قیمت کالا برخلاف پیش‌بینی سرمایه‌گذار حرکت کند، ضررها نیز به‌طور مشابه به نسبت مبلغ اولیه سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد.
حساب ودیعه: تضمینی برای اعتماد و اجرای تعهدات
حساب ودیعه به‌منظور ایجاد اطمینان و اعتماد بین طرفین معامله طراحی شده است. این حساب، که به‌عنوان «وجه تضمین اولیه» شناخته می‌شود، به دو طرف معامله این امکان را می‌دهد تا مبلغی را نزد کارگزار یا سازمان بورس واریز کنند.
ویژگی‌های حساب ودیعه
- با استفاده از حساب ودیعه، طرفین معامله می‌توانند با اطمینان بیشتری به انجام تعهدات خود بپردازند. این روش به‌نوعی تضمین می‌کند که هر دو طرف به توافقات خود پایبند خواهند بود.
- در صورتی که یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند، طرف مقابل می‌تواند از وجه ودیعه برای جبران خسارات خود استفاده کند. این امر به کاهش ریسک کمک می‌کند و امنیت بیشتری را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌آورد.
- حساب ودیعه به‌عنوان یک ابزار تسهیل‌کننده، به سرعت و سهولت انجام معاملات کمک می‌کند و می‌تواند به بهبود کارایی بازار کمک کند.
حساب‌های مورد نیاز برای اخذ کد آتی کالا
برای انجام معاملات آتی کالا، نیاز به افتتاح دو نوع حساب بانکی دارید. یکی از این حساب‌ها به‌نام حساب مشتری است که در اختیار بورس کالا قرار می‌گیرد و دیگری، حساب شخصی شماست که برای برداشت وجه استفاده می‌شود. اگر قصد دارید در بانک “ملت” حساب باز کنید، باید قبل از مراجعه به شعبه کارگزاری، یک حساب “کوتاه مدت عادی” و یک حساب “قرض الحسنه” یا “جاری” افتتاح کنید. توجه داشته باشید که حساب “کوتاه مدت عادی” فقط برای بورس کالا در نظر گرفته شده و نمی‌توانید از آن به‌صورت شخصی استفاده کنید. در صورتی که می‌خواهید در بانک “سامان” حساب باز کنید، ابتدا باید به شعبه کارگزاری مراجعه کرده و نامه معرفی دریافت کنید. سپس با این نامه به بانک سامان مراجعه کرده و حساب خود را افتتاح کنید.
مکانیزم تحویل کالا در قراردادهای آتی
زمانی که قرارداد آتی به تاریخ سررسید خود نزدیک می‌شود، بورس به فردی که در موقعیت فروش قرار دارد، یک بازه زمانی برای تحویل کالا اعلام می‌کند. این فرد موظف است در این بازه زمانی تعیین‌شده، کالا را تحویل دهد و مبلغی را که در ابتدای قرارداد توافق شده بود، از شخصی که در موقعیت خرید است دریافت کند.
آیا وجه تضمین با تغییرات روزانه قیمت دارایی پایه قرارداد آتی تغییر می‌کند؟
بله، با توجه به تغییرات روزانه قیمت‌های مبنای تسویه (Settlement Price) و ارزش معاملات، وجه تضمین اولیه نیز به‌صورت روزانه به‌روزرسانی می‌شود. همچنین، سود یا زیان ناشی از قرارداد به‌طور روزانه محاسبه و در حساب ودیعه افراد لحاظ می‌شود. این فرآیند به‌عنوان “تسویه حساب روزانه” یا Daily Settlement شناخته می‌شود.
جمع بندی
بازار آتی بستری فراهم می‌کند که در آن معامله‌گران می‌توانند قراردادهایی برای خرید و فروش کالاها در تاریخ‌های آینده منعقد کنند. این بازار به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که از نوسانات قیمت کالاها بهره‌برداری کنند و معاملات خود را مدیریت نمایند. قراردادهای آتی به‌طور مشخص تاریخ و قیمت کالا را تعیین می‌کنند و به معامله‌گران اجازه می‌دهند تا از تغییرات قیمت در آینده سود ببرند. یکی از ویژگی‌های مهم بازار آتی، امکان استفاده از اهرم مالی است؛ به این معنا که سرمایه‌گذاران می‌توانند با پرداخت تنها درصدی از ارزش کل معامله، به موقعیت‌های بزرگتری وارد شوند و از نوسانات قیمت بهره‌مند شوند. برای ایجاد اطمینان در معاملات، حساب ودیعه‌ای تحت عنوان وجه تضمین اولیه وجود دارد که به طرفین معامله اطمینان می‌دهد که به تعهدات خود پایبند خواهند بود. همچنین، بازار آتی فرصتی را برای آربیتراژ فراهم می‌کند، که در آن معامله‌گران می‌توانند با خرید و فروش هم‌زمان کالاها در بازارهای مختلف از تفاوت قیمت‌ها سود ببرند. تسویه حساب روزانه نیز به‌عنوان یک مکانیزم مهم در این بازار وجود دارد که در آن وجه تضمین و محاسبات مربوط به سود و زیان به‌صورت روزانه به‌روز می‌شود و این امر به مدیریت ریسک و شفافیت بازار کمک می‌کند. به‌طور کلی، با وجود مزایای قابل توجهی همچون اهرم مالی و تسویه حساب روزانه، آگاهی از ریسک‌ها و نیاز به مدیریت دقیق برای استفاده بهینه از این فرصت‌ها ضروری است.
