تمایل به همرنگی با جماعت یکی از ویژگیهای مشترک انسانهاست و نمونههای زیادی از آن را در تاریخ و زندگی روزمره میبینیم. روانشناسان این رفتار را Herding Behavior یا رفتار گلهای مینامند. تأثیر این نوع رفتار در تمام جنبههای زندگیمان، از مد و پوشاک تا سبک زندگی و فرهنگ، قابل مشاهده است. یکی از مهمترین جاهایی که این رفتار خود را نشان میدهد، بازار بورس و سرمایه است. در ادامه، به بررسی این مفهوم و تأثیر آن بر تصمیمات اقتصادی خواهیم پرداخت.
رفتار قبیله ای چیست؟
رفتار قبیلهای به تمایل انسانها برای پیروی از گروه و همرنگی با آن اشاره دارد. از دیرباز، انسانها برای بقا و امنیت، در جوامع اجتماعی زندگی کردهاند و این موضوع به طور ناخودآگاه در ذهن جمعی ما شکل گرفته است. این باعث میشود که افراد برای پذیرفته شدن و هماهنگی با دیگران تلاش کنند و رفتارهایی مشابه با آنها از خود نشان دهند. گاهی اوقات، این رفتارها حتی میتواند غیرمنطقی و بیدلیل باشد.
دانشمندان اصطلاح Herding Behavior را از مشاهده رفتار گله ای حیوانات الهام گرفته اند. این رفتار به معنای عمل کردن بدون فکر و تحلیل، فقط به خاطر پیروی از یک گروه بزرگتر است. به عنوان مثال، وقتی که یک یا چند حیوان در یک گله به سمت یک منبع غذا یا شکار میدوند، سایر اعضای گله نیز به دنبال آنها شروع به دویدن میکنند، بدون اینکه فکر کنند آیا این کار منطقی است یا نه. در این حالت، تنها چیزی که نصیب اعضای عقبی میشود، دویدن بیهدف است و هیچ تفکری در پشت این عمل وجود ندارد. این تمایل به پیروی از جمع، ویژگیای است که در بسیاری از جنبههای زندگی ما، از جمله بازار سرمایه، نمود پیدا میکند.
نمود رفتار گله ای در بورس
رفتار گلهای در بورس به این معناست که سرمایه گذاران به جای تحلیل مستقل و تصمیم گیری بر اساس اطلاعات و دادههای خود، به روندهای عمومی و رفتار دیگران در بازار توجه میکنند. این پدیده میتواند به صورتهای زیر نمود پیدا کند:
فروش و خریدهای همزمان
وقتی که گروهی از سرمایه گذاران به دلایلی مانند اخبار مثبت یا منفی، شروع به خرید یا فروش سهام میکنند، سایر سرمایه گذاران نیز به سرعت به این رفتار پاسخ میدهند و با آنها همگام میشوند. این ممکن است منجر به نوسانات شدید قیمتها شود.
فرض کنید یک شرکت فناوری به طور ناگهانی اخباری مبنی بر یک قرارداد بزرگ به دست میآورد. این خبر باعث میشود که سرمایهگذاران شروع به خرید سهام این شرکت کنند. به دنبال آن، دیگر سرمایه گذاران که میخواهند از این روند جا نمانند، به سرعت سهام را خریداری میکنند. این رفتار میتواند باعث افزایش شدید قیمت سهام شود، حتی اگر تحلیلهای بنیادی نشان دهد که این افزایش قیمت پایدار نیست.
ترس و طمع
در شرایطی که بازار رونق دارد، افراد به خرید بیشتر تشویق میشوند و در زمان رکود، وحشت و ترس باعث فروشهای سریع و بیملاحظه میشود. این احساسات جمعی میتواند به تصمیمگیریهای غیرمنطقی منجر شود.
شرایطی را تصور کنید که در یک بازار رو به رشد، قیمتهای سهام به سرعت افزایش مییابند و سرمایه گذاران به طمع سود بیشتر، شروع به خرید میکنند. اما وقتی یک خبر منفی (مانند کاهش درآمد) منتشر میشود، سرمایه گذاران به شدت ترسیده و شروع به فروش سهام خود میکنند تا از ضرر جلوگیری کنند. این فروشهای دسته جمعی میتواند باعث سقوط سریع قیمتها شود.
بیشتر بخوانید: شاخص ترس و طمع fear greed index چیست؟ چه کاربردی در بازار بورس دارد؟
پیش بینیهای جمعی
بسیاری از سرمایهگذاران بر اساس نظرات و تحلیلهای دیگران عمل میکنند، بدون اینکه خود به بررسی دقیق دادهها بپردازند. این میتواند منجر به ایجاد حبابهای قیمتی یا سقوطهای ناگهانی شود.
فرض کنید چند تحلیل گر مشهور در رسانهها پیش بینی میکنند که یک سهم خاص به زودی افزایش قیمت خواهد داشت. سرمایه گذاران معمولی این پیش بینیها را بدون تحلیل خود دنبال میکنند و شروع به خرید این سهم میکنند. حتی اگر دادههای بنیادی نشان دهندهی ناپایداری این سهم باشد، رفتار جمعی باعث میشود قیمت آن به طور غیرمنطقی افزایش یابد.
تشدید رفتارهای غیرمنطقی
در برخی موارد، حتی اگر شواهد نشان دهندهی ناپایداری یک سهم باشد، سرمایه گذاران به دلیل تمایل به پیروی از جمع، به خرید آن ادامه میدهند.
تصور کنید که یک سهم به دلیل شایعاتی مبنی بر ورشکستگی قریبالوقوع کاهش قیمت مییابد. با این حال، سرمایه گذاران به دلیل ترس از از دست دادن فرصت، به خرید این سهم ادامه میدهند، بدون اینکه به تحلیل دقیق وضعیت شرکت بپردازند. این رفتار میتواند باعث ایجاد حباب قیمتی شود، جایی که قیمت سهم به طور غیرمنطقی بالا میرود.
رسانههای اجتماعی و اخبار
در عصر دیجیتال، تأثیر رسانههای اجتماعی بر رفتار سرمایه گذاران افزایش یافته است. اخبار و شایعات میتوانند به سرعت در بین سرمایه گذاران پخش شوند و باعث ایجاد رفتارهای گله ای شوند.
در عصر دیجیتال، یک خبر در شبکههای اجتماعی مبنی بر اینکه یک سهم خاص (سهم داغ) است، به سرعت پخش میشود. سرمایه گذاران بدون بررسی دقیق، به خرید این سهم میپردازند. این موج خرید به سرعت باعث افزایش قیمت میشود، حتی اگر این سهم از نظر بنیادی ضعیف باشد. در نهایت، وقتی که واقعیت مشخص می شود، قیمت به شدت سقوط میکند.
بیشتر بخوانید: سواد مالی چیست؟
آسیبهای رفتار قبیله ای در بازار سرمایه
رفتار قبیله ای در بازار سرمایه می تواند آسیبهای متعددی را به همراه داشته باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره میکنیم:
- سرمایه گذاران به جای تحلیل دقیق وضعیت شرکتها و بازار، تحت تأثیر رفتار دیگران قرار میگیرند. این میتواند منجر به تصمیمات غلط و خرید یا فروش غیرمنطقی سهام شود که در نهایت به ضرر آنها تمام میشود.
- رفتارهای گله ای میتواند باعث نوسانات شدید قیمتها شود. زمانی که گروهی از سرمایه گذاران به طور همزمان خرید یا فروش میکنند، قیمتها به سرعت تغییر میکند و این نوسانات می تواند به عدم اطمینان در بازار منجر شود.
- وقتی سرمایه گذاران صرفاً بر اساس رفتار دیگران اقدام میکنند، ممکن است قیمتها به طور غیرمنطقی افزایش یابند و حبابهای قیمتی ایجاد شوند. این حبابها در نهایت ترکیده و به سقوط شدید قیمتها منجر میشوند.
- سرمایه گذاران ممکن است با مشاهده رفتارهای جمعی و نوسانات بازار دچار عدم اطمینان شوند. این میتواند باعث شود که آنها از تصمیم گیری مستقل و منطقی خود منصرف شوند و بیشتر به پیروی از جمع گرایش پیدا کنند. در واقع اعتماد به نفس افراد برای اخذ تصمیات درست و منطقی زیر سوال می رود.
- وقتی سرمایه گذاران به رفتارهای گله ای توجه میکنند، ممکن است فرصتهای سرمایه گذاری خوب را از دست بدهند. به عنوان مثال، اگر همه به سمت یک سهم خاص بروند، ممکن است سرمایه گذاران از سهمهای با پتانسیل رشد خوب غافل شوند.
- رفتار قبیله ای میتواند به بیثباتی کلی در بازار منجر شود. نوسانات و سقوط های ناگهانی قیمتها ممکن است باعث بیاعتمادی سرمایه گذاران به بازار و در نتیجه کاهش سرمایه گذاریها شود.
- رفتارهای گلهای ممکن است به افزایش ریسک سرمایه گذاریها منجر شود. وقتی سرمایه گذاران بدون تحلیل و تنها بر اساس ترس یا طمع تصمیم میگیرند، احتمال ضررهای بزرگ افزایش مییابد.

اهمیت شناخت رفتار قبیله ای در بازار بورس
شناخت رفتار قبیله ای در بازار بورس اهمیت زیادی دارد. اولاً، با درک این رفتار، سرمایه گذاران میتوانند از تأثیرات هیجانی و جمعی که ممکن است بر تصمیم گیریهایشان تأثیر بگذارد، آگاه شوند. این آگاهی به آنها اجازه میدهد تا به جای پیروی از جمع، بر اساس تحلیلهای منطقی خود عمل کنند.
ثانیاً، شناخت رفتار قبیله ای میتواند به سرمایه گذاران کمک کند تا زمانهای بحران یا فرصتهای سودآور را شناسایی کنند. وقتی که اکثر سرمایه گذاران به دلیل ترس یا طمع تصمیمات مشابهی میگیرند، ممکن است فرصت های سرمایه گذاری با ارزش به وجود بیاید. همچنین، با درک رفتار جمعی، سرمایه گذاران میتوانند از نوسانات شدید قیمتها پیش بینی کنند و از وقوع ضررهای بزرگ جلوگیری کنند.
علاوه بر این، آگاهی از رفتار قبیلهای به سرمایه گذاران این امکان را میدهد که بازار را بهتر تحلیل کنند و روندهای طولانی مدت را شناسایی نمایند. در نتیجه، این شناخت میتواند به بهبود بازده سرمایه گذاریها و کاهش ریسک های ناشی از رفتارهای هیجانی کمک کند. در نهایت، شناخت رفتار قبیله ای به سرمایه گذاران کمک میکند تا به یک سرمایه گذار مستقل و منطقی تبدیل شوند که بر اساس دادهها و تحلیلهای خود تصمیم گیری میکند.
رفتار گله ای معمولاً در گروههای زیر بیشتر مشاهده میشود:
- افراد غیرمتخصص و تازه وارد: این افراد معمولاً برای کسب سود بیشتر، از رفتار جمعی سرمایه گذاران پیروی می کنند.
- افراد حرفه ای: برخی از این افراد ممکن است تحت تأثیر رانت یا توصیه های جمعی قرار بگیرند.
- افرادی با عدم کنترل هیجانات: این افراد بدون تجزیه و تحلیل، اقدام به خرید یا فروش میکنند و تحت تأثیر روانشناسی بازار قرار میگیرند.
بیشتر بخوانید: بهترین صندوق سرمایهگذاری برای تازه کاران
چگونگی پرهیز از رفتار قبلیه ای
برای پرهیز از رفتار قبیله ای در بازار سرمایه، باید چند نکته را رعایت کنید. اولاً، به جای اینکه فقط به نظرات دیگران گوش دهید، خودتان تحلیل کنید و بر اساس دادههای واقعی تصمیم بگیرید. تعیین اهداف مشخص و واقع گرایانه برای سرمایه گذاری به شما کمک میکند تا تحت تأثیر هیجانات جمعی قرار نگیرید. همچنین، داشتن یک استراتژی مشخص، مثل سرمایه گذاری بلندمدت، میتواند به شما کمک کند.
مدیریت احساسات نیز مهم است؛ سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید و به احساسات منفی اجازه ندهید بر تصمیمات شما تأثیر بگذارد. تنوع در سبد سرمایه گذاری نیز میتواند ریسکهای ناشی از رفتار قبیلهای را کاهش دهد. قبل از خرید یا فروش، تحقیق کنید و از اخبار و تحلیلهای مختلف استفاده کنید. با شناخت رفتارهای بازار و مشاوره از کارشناسان، میتوانید بهتر بفهمید چه زمانی رفتار قبیله ای ممکن است اتفاق بیفتد. با توجه به تاریخچه بازار و یادگیری از اشتباهات گذشته، می توانید از رفتار قبیلهای دوری کنید و تصمیمات بهتری بگیرید.
جمع بندی
رفتار قبیله ای در بازار سرمایه به الگوهای تصمیم گیری جمعی اشاره دارد که تحت تأثیر هیجانات و احساسات گروهی شکل میگیرد. این نوع رفتار می تواند منجر به تصمیم گیریهای غیرمنطقی، نوسانات شدید قیمتها و ایجاد حبابهای قیمتی شود. سرمایه گذاران معمولاً به دلایل مختلفی از جمله ترس، طمع یا فشار اجتماعی به پیروی از جمع تمایل دارند. در نتیجه، آگاهی از این رفتار و شناخت اثرات آن بر تصمیمات سرمایه گذاری بسیار حائز اهمیت است. سرمایه گذاران با شناسایی رفتار قبیله ای می توانند از تأثیرات منفی آن جلوگیری کرده و به تصمیمات منطقی و مستقل بیشتری دست یابند. این شناخت به آنها کمک میکند تا از فرصتهای سرمایهگذاری بالقوه بهره برداری کنند و ریسکهای ناشی از رفتارهای هیجانی را کاهش دهند.