فرابورس به عنوان یکی از نهادهای مهم بازار سرمایه، فضایی فراهم می‌کند که در آن شرکت‌ها می‌توانند به‌راحتی سهام خود را عرضه کنند و سرمایه‌گذاران به‌طور مستقیم در خرید و فروش این سهام مشارکت داشته باشند. این بازار به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط که قادر به ورود به بورس اصلی نیستند، فرصتی مناسب برای تأمین مالی و جذب سرمایه فراهم می‌آورد. فرابورس با ارائه خدمات متنوع و شفاف، به افزایش رقابت و کارایی در بازار سرمایه کمک می‌کند و امکان دسترسی به اطلاعات دقیق و به‌روز را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌سازد. در این مقاله، به بررسی ساختار، عملکرد و مزایای فرابورس خواهیم پرداخت و نقش آن را در توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری تحلیل خواهیم کرد.
تاریخچه و نحوه پدید آمدن بازار فرابورس ایران
بازار فرابورس ایران در سال ۱۳۸۸ تأسیس شد تا به شرکت‌های کوچک و متوسط این امکان را بدهد که بدون نیاز به رعایت الزامات سخت‌گیرانه بورس اصلی، به بازار سرمایه دسترسی داشته باشند. این بازار به منظور تسهیل تأمین مالی و ایجاد فضایی مناسب برای معامله سهام شرکت‌ها ایجاد گردید.
فرابورس به عنوان یک نهاد مستقل، با هدف افزایش شفافیت و کارایی در بازار سرمایه شکل گرفت. این بازار به مرور زمان ساختارهای مختلفی را به خود گرفت و به سه بازار اصلی تقسیم شد: بازار اول، بازار دوم و بازار پایه. اکنون این بازارها طیف وسیع تری را شامل می شوند. هر یک از این بازارها شرایط خاص خود را دارد و به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا بر اساس نیازها و شرایط مالی خود، به جذب سرمایه بپردازند.
با گذشت زمان، فرابورس به یکی از ارکان مهم بازار مالی ایران تبدیل شد و نقش بسزایی در افزایش دسترسی به منابع مالی و بهبود شرایط سرمایه‌گذاری ایفا کرد. این بازار همچنین با ارائه ابزارهای مالی نوین، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که با ریسک‌های مختلف مواجه شوند و از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهره‌برداری کنند.
ساختار فرابورس چگونه است؟
بازار فرابورس ایران به عنوان یک نهاد مالی غیرمتمرکز، دارای چندین بازار زیرمجموعه است که هر یک ویژگی‌ها و اهداف خاص خود را دارند. این بازارها شامل موارد زیر هستند:
بازار اول و بازار دوم:
بازار اول به شرکت‌های بزرگ و معتبر اختصاص دارد که تمایل دارند سهام خود را در یک محیط شفاف و با نظارت بالا عرضه کنند. شرکت‌هایی که در این بازار قرار می‌گیرند، معمولاً دارای سابقه مالی قوی و عملکرد مثبت هستند. بازار دوم به شرکت‌های کوچک‌تر و متوسط اختصاص دارد که شرایط لازم برای ورود به بازار اول را ندارند و به دنبال تأمین مالی و جذب سرمایه هستند.
بازارهای پایه:
بازارهای پایه به سه دسته تقسیم می‌شوند: بازار پایه زرد، نارنجی و قرمز. بازار پایه زرد شامل شرکت‌هایی است که حداقل شرایط لازم برای پذیرش در بازارهای اول و دوم را دارند. بازار پایه نارنجی به شرکت‌هایی اختصاص دارد که نیاز به حمایت بیشتری دارند و بازار پایه قرمز شامل شرکت‌های غیرقابل‌قبول و با ریسک بالاتر است. این ساختار به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که با حداقل الزامات قانونی، به جذب سرمایه بپردازند.
بازار ابزارهای نوین مالی
این بازار به معاملات ابزارهای مالی جدید و نوآورانه اختصاص دارد. ابزارهایی مانند اوراق بهادار، قراردادهای آتی و سایر محصولات مالی که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که با ریسک‌های مختلف مواجه شوند و در عین حال از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهره‌برداری کنند.
بازار SME (شرکت‌های کوچک و متوسط)
این بازار به شرکت‌های کوچک و متوسط اختصاص دارد که به دنبال تأمین مالی و گسترش فعالیت‌های خود هستند. این بازار با شرایط پذیرش ساده‌تر و هزینه‌های کمتر، به این شرکت‌ها کمک می‌کند تا به منابع مالی دسترسی پیدا کنند و رشد کنند.
بازار توافقی
در این بازار، معاملات به‌صورت توافقی بین خریداران و فروشندگان انجام می‌شود. این نوع معاملات به خریداران و فروشندگان این امکان را می‌دهد که به‌صورت مستقیم و بدون واسطه، با یکدیگر به توافق برسند و کالاها یا سهام را خرید و فروش کنند.
مزایای فرابورس
فرابورس ایران به عنوان یک بازار مالی غیرمتمرکز، مزایای زیادی برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران دارد. در ادامه به توضیح برخی از این مزایا می‌پردازیم:
- تأمین مالی سریع
- فرابورس این امکان را به شرکت‌ها می‌دهد که به سرعت و با شرایط آسان‌تری از بورس رسمی، منابع مالی لازم خود را تأمین کنند. روند پذیرش در فرابورس نسبت به بورس اصلی ساده‌تر و سریع‌تر است. این امر به ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط که به تأمین مالی فوری نیاز دارند، بسیار مهم است و به آن‌ها کمک می‌کند تا پروژه‌های خود را به سرعت آغاز کنند.
- بهره‌مندی از معافیت‌های مالی
- شرکت‌ها در فرابورس می‌توانند از معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات ویژه‌ای که توسط دولت ارائه می‌شود، بهره‌مند شوند. این معافیت‌ها می‌تواند به کاهش هزینه‌های شرکت‌ها کمک کند و در نهایت سودآوری آن‌ها را افزایش دهد. بنابراین، این مزایا شرکت‌ها را تشویق می‌کند تا در فرابورس فعالیت کنند.
- افزایش اعتبار و شفافیت
- عضویت در فرابورس می‌تواند اعتبار شرکت‌ها را بالا ببرد. با ورود به این بازار و رعایت الزامات شفافیت مالی، شرکت‌ها می‌توانند اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کنند. این شفافیت به سرمایه‌گذاران این اطمینان را می‌دهد که اطلاعات مالی شرکت به‌طور دقیق و صحیح ارائه می‌شود، که به بهبود شهرت شرکت کمک می‌کند.
- نقدشوندگی بیشتر سهام
- فرابورس با فراهم کردن فضایی برای خرید و فروش سهام، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به راحتی سهام شرکت‌ها را معامله کنند. این نقدشوندگی به سرمایه‌گذاران اطمینان می‌دهد که می‌توانند در هر زمان که بخواهند، دارایی‌های خود را به پول نقد تبدیل کنند. این ویژگی به ویژه برای افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری ایمن هستند، بسیار جذاب است.
آدرس سایت فرابورس ایران
آدرس سایت فرابورس ایران ifb.ir است. این وب‌سایت به عنوان یک بستر آنلاین برای ارائه خدمات و اطلاعات مربوط به بازار سرمایه فرابورس طراحی شده است.
کارهایی که می‌توان در سایت فرابورس انجام داد
در سایت فرابورس ایران، کاربران می‌توانند از طریق منو سایت به بخش های مختلفی دسترسی داشت و به انجام فعالیت‌های مختلفی بپردازند، از جمله:
- دیده‌بان بازار
- محاسبه بازده اوراق
- دسترسی به سامانه فراسا: (ورود به سامانه‌ای که برای انجام فرآیندهای امور اعضا و تعاملات میان شرکت‌های کارگزاری و فرابورس طراحی شده است.)
- اطلاع از کارمزدها
- دریافت فرم‌ها
- مطالعات و پژوهش‌ها
- سامانه مذاکره ادغام و تملیک
- لیست کارگزاران عضو
این امکانات به کاربران کمک می‌کند تا به راحتی به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند و در بازار فرابورس فعالیت کنند.
شرایط خرید و فروش سهام در فرابورس چیست ؟
برای خرید و فروش سهام در فرابورس ایران، سرمایه‌گذاران ابتدا باید در یک کارگزاری معتبر ثبت‌نام کرده و کد معاملاتی (کد بورسی) دریافت کنند. این کد برای انجام معاملات ضروری است. سپس، آشنایی با اصول و قوانین فرابورس و نحوه عملکرد آن اهمیت دارد؛ از جمله اطلاعات درباره نمادهای مختلف، ساعات معاملاتی و نحوه ارسال سفارش‌ها. پس از تأمین موجودی کافی در حساب کارگزاری، سرمایه‌گذار می‌تواند سفارش خرید یا فروش سهام را از طریق سامانه معاملاتی ثبت کند. این سفارش می‌تواند به‌صورت محدود (با قیمت مشخص) یا نامحدود (با بهترین قیمت موجود) باشد. در صورت تطابق سفارش‌ها، معامله انجام می‌شود و سرمایه‌گذار می‌تواند وضعیت معاملات خود را پیگیری کند. پس از انجام معامله، وجه معامله و کارمزدها باید تسویه شود که معمولاً در پایان روز معاملاتی انجام می‌گیرد. در نهایت، سهام خریداری‌شده به حساب معاملاتی سرمایه‌گذار منتقل می‌شود و او می‌تواند از طریق سامانه کارگزاری، وضعیت سهام خود را مشاهده کند. با رعایت این مراحل، سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌راحتی در بازار فرابورس فعالیت کنند.
تفاوت بورس و فرابورس در چیست؟
بورس و فرابورس هر دو بازارهای مالی هستند، اما تفاوت‌های مهمی دارند. بورس به عنوان یک بازار رسمی و متمرکز، دارای قوانین سخت‌گیرانه و الزامات پذیرش بالاست و معمولاً به شرکت‌های بزرگ و معتبر اختصاص دارد. در مقابل، فرابورس به عنوان یک بازار غیرمتمرکز، شرایط آسان‌تری برای پذیرش شرکت‌ها فراهم می‌کند و به شرکت‌های کوچک و متوسط این امکان را می‌دهد که به جذب سرمایه بپردازند. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که فرابورس فضایی مناسب‌تر برای شرکت‌های نوپا و استارتاپ‌ها باشد.
در مقاله مربوطه تفاوت بورس و فرابورس، توضیحات کامل‌تری درباره این تفاوت‌ها و ویژگی‌های هر یک از این بازارها ارائه داده‌ایم.
قراردادهای فرابورس
قراردادهای فرابورس به نوعی از قراردادهای دوجانبه اطلاق می‌شود که در آن طرفین، یا کارگزاران و واسطه‌های آن‌ها، بر سر چگونگی انجام داد و ستد توافق می‌کنند. معمولاً این نوع قراردادها توسط شرکت‌های تأمین سرمایه مدیریت می‌شوند. از نمونه‌های اصلی این قراردادها می‌توان به قراردادهای آتی و قراردادهای تاخت اشاره کرد که معمولاً به‌صورت آنلاین یا تلفنی انجام می‌شوند. این نوع قراردادها تحت عنوان بازار چهارم در فرابورس شناخته می‌شوند.
منتقدان به بازار فرابورس به عنوان “بازار تاریک” اشاره می‌کنند، زیرا قیمت‌ها معمولاً در این بازار منتشر نمی‌شوند و از اصول مشخصی پیروی نمی‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد عدم شفافیت در معاملات و قیمت‌گذاری‌ها شود.
اوراق مشتقه خارج از بورس به‌ویژه برای پوشش ریسک اهمیت زیادی دارند. این اوراق به‌عنوان یک حصار امن برای مقابله با ریسک‌های مالی عمل می‌کنند و به بنگاه‌ها این امکان را می‌دهند که شرایط قرارداد را به گونه‌ای تنظیم کنند که بهترین محافظت را در برابر نوسانات بازار داشته باشند. در حالی که قراردادهای بورسی معمولاً دارای استانداردهای مشخصی هستند و انعطاف‌پذیری کمتری برای پوشش ریسک فراهم می‌کنند، اوراق مشتقه فرابورس این امکان را به شرکت‌ها می‌دهند تا با توجه به نیازهای خاص خود، قراردادهای متناسب‌تری را ایجاد کنند.
ریسک در بازار فرابورس
در بازار فرابورس، ریسک‌ها می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها داشته باشند. یکی از ریسک‌های مهم در این بازار ریسک طرف معامله یا نکول است. این ریسک زمانی به وجود می‌آید که یکی از طرفین قرارداد قبل از انقضای معامله، از پرداخت مبلغ مندرج در قرارداد خودداری کند. بحران اعتباری سال ۲۰۰۷، توجه زیادی را به این ریسک جلب کرد و اهمیت مدیریت آن را نمایان ساخت.
برای کاهش ریسک طرف معامله، روش‌های مختلفی وجود دارد. تنوع بخشی به سرمایه‌گذاری‌ها یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش این ریسک است؛ زیرا با توزیع سرمایه در میان انواع مختلف دارایی‌ها، احتمال نکول یک طرف قرارداد کاهش می‌یابد. همچنین، ابهام‌زدایی می‌تواند به کاهش ریسک کمک کند؛ به این صورت که بدهی‌ها و طلب‌ها با یکدیگر تسویه می‌شوند و تنها تفاوت‌های باقی‌مانده پرداخت می‌شود.
علاوه بر این، استفاده از وثیقه و مصون‌سازی نیز از دیگر روش‌های مدیریت ریسک هستند. با استفاده از وثیقه، یکی از طرفین قرارداد می‌تواند از طرف دیگر تضمینی برای انجام تعهدات خود دریافت کند. مصون‌سازی نیز به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که با استفاده از ابزارهای مالی مختلف، ریسک‌های ناشی از نوسانات بازار را کاهش دهند.
در نتیجه، شناخت و مدیریت ریسک‌ها در بازار فرابورس برای حفظ سرمایه و بهبود عملکرد مالی از اهمیت بالایی برخوردار است. با استفاده از روش‌های مذکور، سرمایه‌گذاران می‌توانند ریسک‌های مرتبط با طرف معامله را به حداقل برسانند و در نتیجه به بهبود شرایط سرمایه‌گذاری خود بپردازند.
جمع‌بندی
بازار فرابورس ایران به عنوان یک نهاد مالی مهم، فضایی مناسب برای تأمین مالی و سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند. این بازار به شرکت‌های کوچک و متوسط این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به رعایت الزامات سخت‌گیرانه بورس اصلی، به جذب سرمایه بپردازند. با ساختار چندلایه‌ای که شامل بازارهای اول، دوم و پایه است، فرابورس به شرکت‌ها فرصت می‌دهد تا بر اساس نیازها و شرایط خود، در بازار سرمایه فعالیت کنند.
از مزایای اصلی فرابورس می‌توان به تأمین مالی سریع، بهره‌مندی از معافیت‌های مالی، افزایش اعتبار و شفافیت وضعیت مالی شرکت‌ها و نقدشوندگی بیشتر سهام اشاره کرد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که فرابورس به یک گزینه جذاب برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان تبدیل شود.
فرابورس با ارتقاء شفافیت و بهبود فرهنگ سرمایه‌گذاری، نقش موثری در توسعه اقتصادی و افزایش رقابت در بازارهای مالی ایفا می‌کند. این بازار به عنوان یک ابزار مهم در دسترس‌پذیری به منابع مالی، به رشد و پیشرفت شرکت‌ها و در نتیجه بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک می‌کند.
