ریسک همواره جزئی جدایی‌ناپذیر از سرمایه‌گذاری است. این امر در بازار سهام نیز صادق است و سرمایه‌گذاران ممکن است با ریسک بالایی مواجه شوند. واقعیت این است که هر چه انتظار بازده بیشتری داشته باشیم، باید ریسک بیشتری را نیز بپذیریم. طبیعتاً هیچ سرمایه‌گذاری علاقه‌مند نیست که ریسک بالا را بپذیرد و متحمل ضرر و زیان شود. بنابراین، مدل‌های مختلفی برای تعیین رابطه بین ریسک و بازده مورد انتظار ایجاد شده است، که یکی از آن‌ها مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه یا CAPM است. با ما در سبدگردان نوویرا همراه شوید تا باهم جزئیات بیشتری را در این مقاله بررسی کنیم.
مفهوم CAPM
CAPM که اختصار یافته عبارت Capital Asset Pricing Model است، یک چارچوب مفهومی است که به تعیین نرخ بازده مناسب برای یک دارایی بر اساس سطح ریسک آن کمک می‌کند. این مدل پیشنهاد می‌کند که بازده مورد انتظار یک دارایی تابعی از نرخ بدون ریسک، پریمیوم ریسک بازار و حساسیت آن دارایی به ریسک بازار (بتا) است. با درک این رابطه، سرمایه‌گذاران می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد بازده مورد انتظار و ریسک یک سرمایه‌گذاری خاص بگیرند.
CAPM یک روش سیستماتیک برای تجزیه و تحلیل تبادل بین ریسک و بازده است که به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ارزیابی کنند که آیا یک سرمایه‌گذاری خاص توجیه پذیر است یا خیر. این مدل همچنین در مدیریت سبد سرمایه‌گذاری، تخصیص دارایی و بودجه‌بندی سرمایه‌گذاری به کار گرفته می‌شود تا سرمایه‌گذاران بتوانند پویایی های پیچیده بازار مالی را بهتر درک کنند.
فرمول CAPM
بازده مورد انتظار یک دارایی سرمایه‌ای برابر است با نرخ بدون ریسک به اضافه ریسک سیستماتیک آن دارایی ضربدر اضافه بازده بازار. به عبارت دیگر، مطابق با این مدل، بازده مورد انتظار یک دارایی متناسب با ریسک آن دارایی است. هر چه ریسک آن بیشتر باشد، بازده سرمایه گذاری مورد انتظار نیز بیشتر خواهد بود. این مدل به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ارتباط بین ریسک و بازده را درک کرده و تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را بر اساس آن اتخاذ نمایند.
مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ارتباط بین ریسک و بازده را درک کرده و در نتیجه ارزش سرمایه‌گذاری‌های خود را بهتر ارزیابی کنند. در واقع، هدف اصلی CAPM، قیمت‌گذاری دارایی‌ها بر اساس ریسک آن‌هاست تا مشخص شود آیا بازدهی یک سرمایه‌گذاری با توجه به ریسک آن، ارزنده است یا خیر.
برای مثال، فرض کنید نرخ بازده بدون ریسک ۲۰ درصد، بازده مورد انتظار بازار ۶۰ درصد و بتای سهمی ۱.۵ است. در این شرایط، بازده مورد انتظار این سهم بر اساس مدل CAPM برابر با ۸۰ درصد خواهد بود:
Re = 0.2 + (0.6 – 0.2) × ۱.۵ = ۰.۸ = ۸۰%
در این مثال، بازده مورد انتظار سهم (۸۰%) بیشتر از نرخ بدون ریسک (۲۰%) است، پس این سرمایه‌گذاری به نظر ارزنده می‌رسد. همچنین، در فرایند قیمت‌گذاری دارایی‌های یک شرکت، نرخ بهره تنزیل جریانات نقدی آتی همان نرخ بازده مورد انتظار آن شرکت است که از مدل CAPM محاسبه می‌شود.
مفهوم متغییرهای CAPM
بازده مورد انتظار دارایی سرمایه‌ای:
فرض کنید نرخ بازده بدون ریسک ۵% است. همچنین بازده مورد انتظار کل بازار ۱۵% و بتای یک سهم خاص برابر ۱.۲ است. در این حالت، بازده مورد انتظار آن سهم طبق مدل CAPM به صورت زیر محاسبه می‌شود:
بازده مورد انتظار سهم = نرخ بازده بدون ریسک + (بازده مورد انتظار بازار – نرخ بازده بدون ریسک) × بتای سهم
= ۵% + (۱۵% – ۵%) × ۱.۲
= ۵% + ۱۰% × ۱.۲
= ۵% + ۱۲%
= ۱۷%
در این مثال، بازده مورد انتظار سهم ۱۷% است. این بدان معنی است که انتظار داریم از سرمایه‌گذاری در این سهم، بازدهی معادل ۱۷% به دست آوریم.
نرخ بازده بدون ریسک
نرخ بازده بدون ریسک نشان‌دهنده‌ی بازدهی حاصل از سرمایه‌گذاری در داراییی که هیچ‌گونه ریسک اضافی را در بر نداشته باشد. این نرخ در واقع معیاری است که نشان می‌دهد با گذشت زمان و با توجه به تغییر ارزش پول، چه میزان بازدهی می‌توان از سرمایه‌گذاری بدون تقبل ریسک به دست آورد.
به عبارت دیگر، نرخ بازده بدون ریسک به ارزش زمانی پول و ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری اشاره دارد و به دیگر ریسک‌های احتمالی توجه نمی‌کند. این نرخ پایه‌ای است که سایر بازده‌های مورد انتظار بر اساس آن محاسبه می‌شود. برای سرمایه‌گذاری‌های پرریسک و کسب سودی بالاتر از میانگین بازار، می‌توان به سراغ صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه رفت. این صندوق‌ها معمولاً بازده‌های بالاتری را ارائه می‌دهند، اما همراه با ریسک بیشتری هستند.
صرف ریسک بازار
صرف ریسک بازار نشان‌دهنده‌ی میزان بازده مازاد بر بازده بدون ریسک است. در واقع، تفاوت بین بازده بازار و نرخ بازده بدون ریسک را صرف ریسک بازار می‌نامند.
به بیان دیگر، هنگامی که سرمایه‌گذاری می‌کنیم، در ازای تقبل ریسک بازار، انتظار داریم که بازده بیشتری نسبت به نرخ بازده بدون ریسک دریافت کنیم. این مقدار اضافی، صرف ریسک بازار نامیده می‌شود. مثلاً اگر کل شاخص بازار را به عنوان یک سهم در نظر بگیریم، این سهم دارای ریسکی معین است. ممکن است گفته شود که این سهم ۱۵ درصد بالاتر از نرخ بازده بدون ریسک، بازده ارائه می‌دهد. در این صورت، صرف ریسک بازار ۱۵ درصد خواهد بود.
به طور کلی، صرف ریسک بازار عاملی است که سرمایه‌گذاران را به تقبل ریسک بازار ترغیب می‌کند و در مقابل، انتظار بازده بیشتری نسبت به بازده بدون ریسک را دارند.
بتای سرمایه‌گذاری
بتا شاخصی است که نشان می‌دهد یک سرمایه‌گذاری در مقایسه با کل بازار چه میزان بی‌ثبات و نوسان پذیر است. به عبارت دیگر، بتا معیاری از ریسک سیستماتیک است که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری چقدر ریسک به پرتفویی که شبیه بازار است، اضافه می‌کند. اگر بتای سرمایه‌گذاری بزرگتر از یک باشد، به این معنی است که سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیرتر از بازار است و اگر بتا کمتر از یک باشد، به این معنی است که سرمایه‌گذاری ریسک‌کمتری نسبت به بازار دارد. همچنین، بتای منفی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در جهت عکس بازار حرکت می‌کند.
در نهایت، بتا ضرب در صرف ریسک بازار می‌شود تا مقدار صرف ریسک سرمایه‌گذاری محاسبه شود و با افزودن این مقدار به نرخ بازده بدون ریسک، بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاری به دست می‌آید.
توجه: در مورد انواع ریسک سرمایه گذاری در بازار بورس بیشتر بدانید.
مفهوم ریسک در مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای
دو نوع ریسک در مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای وجود دارد:
ریسک سیستماتیک (ریسک کل بازار)
- این ریسک ذاتی کل بازار است و نمی‌توان از آن اجتناب کرد.
- این ریسک همواره در بازار سهام وجود دارد و مربوط به یک صنعت یا شرکت خاص نیست.
- با استفاده از بتا می‌توان ریسک یک سرمایه‌گذاری را نسبت به ریسک کل بازار مقایسه کرد.
- اخبار کلان کشور یا جهان مانند تحریم، جنگ، تورم و نوسانات ارز باعث ایجاد ریسک سیستماتیک می‌شوند.
توجه: در مورد ریسک سیستماتیک بیشتر بدانید.
ریسک غیرسیستماتیک (ریسک سیستمی)
- این ریسک مختص به یک صنعت یا شرکت خاص است.
- این ریسک ناشی از عملکرد و سیاست‌گذاری‌های یک شرکت است.
- با تغییر رویه‌های مدیریتی و استراتژی‌های موجود می‌توان این ریسک را کنترل و مدیریت کرد.
- ایجاد تنوع در پرتفوی یکی از راه‌های کاهش ریسک سیستمی است.
جمع بندی
مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که برای محاسبه بازده مورد انتظار سهام مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مدل رابطه خطی بین بازده مورد نیاز در یک سرمایه‌گذاری و ریسک سیستماتیک (بتا) آن را نشان می‌دهد. به بیان دیگر، با استفاده از مدل CAPM می‌توان میزان بازده مورد انتظار از یک سرمایه‌گذاری را بر اساس ریسک آن محاسبه کرد.
علی‌رغم اینکه مدل CAPM دارای محدودیت‌ها و کاستی‌هایی است، همچنان به دلیل سادگی و سهولت استفاده، به طور گسترده‌ای مورد توجه قرار می‌گیرد. سرمایه‌گذاران و تحلیلگران مالی از این مدل برای تخمین بازده مورد انتظار از سهام موردنظر خود استفاده می‌کنند تا بتوانند تصمیمات سرمایه‌گذاری مناسب‌تری اتخاذ نمایند. با این حال، در برخی موارد نیاز است که از مدل‌های پیچیده‌تر و دقیق‌تری نیز استفاده شود تا بتوان بازده مورد انتظار را با دقت بیشتری محاسبه کرد.
