سبدگردان نوویرا
/
اوراق بهادار چیست؟ انواع آن کدام است؟
اوراق بهادار به عنوان یکی از ابزارهای اساسی در بازار سرمایه، نقش مهمی در تأمین مالی و سرمایه گذاری ایفا می‌کنند. این ابزارها به سرمایه گذاران این امکان را می‌دهند که با خرید و فروش آنها، از مزایای مالی و حقوق خاصی بهره‌مند شوند. در دنیای پیچیده مالی امروز، درک اوراق بهادار و انواع آن میتواند به سرمایه گذاران کمک کند تا تصمیمات آگاهانه تر و هوشمندانه تر برای مدیریت داراییهای خود بگیرند. در ادامه این مقاله، به‌طور جامع انواع اوراق بهادار را بررسی خواهیم کرد. با ما در سبدگردان نوویرا همراه باشید.
اوراق بهادار (Securities) به هر نوع ابزار مالی با ارزش پولی اطلاق میشود که قابلیت تبدیل به پول نقد را دارد. دارندگان این اوراق از حقوق و مزایای خاصی برخوردارند که بسته به نوع اوراق تفاوت دارد. در بورس تهران، اوراق بهادار به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: اوراق بدهی، سهام و اوراق مشتقه. دسته چهارم نیز اوراق صکوک است که در ادامه توضیح خواهیم داد. این اوراق به عنوان داراییهای غیرمشهود، در کنار داراییهای مشهود مانند املاک و ماشین، نقش کلیدی در برنامه ریزی مالی افراد ایفا می‌کنند. آشنایی با انواع اوراق بهادار و درک مزایا و ریسک‌های هر یک، به سرمایه گذاران کمک می‌کند تا انتخاب‌های بهتری برای سرمایه گذاری‌های خود داشته باشند. بنابراین در ادامه به بررسی انواع اوراق بهادار خواهیم پرداخت.
اوراق بهادار مشابه اسکناس‌ها هستند که هر کدام ارزش خاصی دارند و در معاملات روزمره استفاده میشوند. این اوراق می‌توانند به صورت کاغذی یا الکترونیکی باشند و هر یک نشان دهنده مالکیت یا حقوق خاصی برای صاحب خود هستند.
بازار سرمایه انواع مختلفی از اوراق بهادار اسلامی را ارائه می‌دهد که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.
سهام یکی از انواع اوراق بهادار در ایران است و نشان‌دهنده مالکیت در یک شرکت سهامی می‌باشد. افرادی که سهام دارند، در سود و داراییهای شرکت شریک هستند و در تصمیم‌گیری‌های مهم آن حق رأی دارند. بیشترین حجم معاملات در بورس به خرید و فروش سهام مربوط میشود، به‌طوری که بسیاری از افراد بورس را به عنوان بازار سهام می‌شناسند. انواع سهام شامل موارد زیر است:
سهام عادی رایج ترین نوع اوراق بهادار است که در بورس معامله میشود. این سهام دارای دو نوع ارزش است:
ارزش اسمی: در ایران، این ارزش برای تمام نمادها ۱۰۰ تومان است.
ارزش بازاری: قیمتی است که سهام در بازار معامله میشود و تحت تأثیر عرضه و تقاضا قرار دارد.
با خرید سهام عادی، سود ثابت وجود ندارد و تعداد سهام هر شرکت با تقسیم سرمایه آن بر ارزش اسمی هر سهم محاسبه میشود.
مالکیت سهام عادی به معنای داشتن سهمی از دارایی‌ها و مالکیت شرکت است. سهام داران به نسبت تعداد سهام خود، مالک شرکت محسوب میشوند و مسئولیت آنها در قبال بدهی‌های شرکت تنها به اندازه ارزش سهامشان محدود است. به این ترتیب، آنها فقط تا سقف سرمایه گذاری خود در برابر بدهی‌ها پاسخگو هستند.
سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار است که علاوه بر ویژگی‌های سهام عادی، مزایای اضافی نیز دارد. این مزایا باید با تأیید دیگر سهام داران در مجمع شرکت تصویب شوند.
حق تقدم سهام اوراقی است که به سهام داران فعلی یک شرکت در زمان افزایش سرمایه تعلق میگیرد.
سهام جایزه اوراقی است که شرکت به طور رایگان به سهام داران فعلی خود اختصاص می‌دهد، پس از تصویب افزایش سرمایه در مجمع عمومی فوق‌العاده.
بدون پرداخت وجه: این سهام به سهام داران بدون نیاز به پرداخت هیچ‌گونه هزینه‌ای تعلق میگیرد و به همین دلیل به آن سهام جایزه یا سهام رایگان گفته میشود.
سهام با نام: در این نوع سهام، نام مالک در ورقه سهم یا دفتر سهام شرکت ثبت میشود، که امکان ارتباط میان شرکت و سهام داران را آسان‌تر می‌کند.
سهام بی‌نام: در این حالت، نام مالک ثبت نمی‌شود و تنها برگه سهام به خریدار داده میشود. این نوع سهام قابلیت انتقال دارد و به صورت حامل صادر میشود.
اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت هستند. در این نوع اوراق، خریدار به دولت یا شرکت‌های بزرگ وام می‌دهد و در عوض سود دریافت می‌کند. این اوراق به عنوان ابزاری مؤثر، نقش مهمی در تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌ها دارند.
اوراق بدهی به نوعی وام محسوب میشوند که دولت‌ها یا شرکت‌ها آنها را منتشر می‌کنند تا از طریق فروش به سرمایه‌گذاران، منابع مالی لازم برای پروژه‌ها و فعالیت‌های خود را تأمین کنند.
از یک طرف، این اوراق بودجه لازم برای اجرای طرح‌های مختلف را فراهم می‌کنند و از طرف دیگر، به سرمایه گذاران کمک می‌کنند تا ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش دهند. به دلیل اینکه اوراق بدهی معمولاً سود ثابتی دارند، می‌توانند ریسک سرمایه گذاری را به میزان زیادی کاهش دهند. انواع مختلف اوراق بدهی شامل:
همچنین، بر اساس تاریخ سررسید پرداخت بدهی، این اوراق به دسته‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم میشوند.
اوراق بدهی دارای ویژگی‌های خاصی هستند که شامل موارد زیر میشود:
اوراق خزانه اسلامی (اخزا) نوعی اوراق بهادار دولتی است که به منظور تأمین مالی دولت و تسویه بدهی‌های معوق، به ویژه به پیمانکاران پروژه های عمرانی و خدماتی منتشر میشود. این اوراق به افرادی که ریسک گریز هستند کمک می‌کند تا با دو روش سود کسب کنند:
اوراق خزانه اسلامی به دولت این امکان را می‌دهد که از طریق بخش غیردولتی منابع مالی لازم را تأمین کند و فشار روی نظام بانکی را کاهش دهد. این امر به بهبود شرایط اقتصادی کشور کمک می‌کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به مقاله اوراق خزانه اسلامی چیست؟ مراجعه کنید.
اوراق مشتقه نوعی قرارداد هستند که ارزش آنها از داراییهای پایه مانند سهام، کالا، ارز یا شاخص بازار نشأت میگیرد. یعنی، دارنده این اوراق میتواند بدون اینکه مالک دارایی باشد، بر اساس تغییرات قیمت آن دارایی، سود یا ضرر کند. انواع اوراق مشتقه شامل قراردادهای آتی، اختیار معامله و قراردادهای معاوضه میشوند.
قرارداد آتی توافقی است که در آن دو طرف متعهد میشوند یک کالا را در تاریخ، قیمت و کیفیت مشخصی مبادله کنند. این معامله در بازار رسمی انجام میشود و به جلوگیری از نوسان‌های شدید قیمت کمک می‌کند. همچنین، با سرمایه کم می‌توانید سرمایه گذاری کنید و از هر دو جهت تغییر قیمت سود ببرید.
اختیار معامله ابزاری است که به خریدار این حق را می‌دهد که در مدت زمان مشخص و با قیمتی معین، یک دارایی را خرید و فروش کند. خریدار میتواند تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد معامله را انجام دهد یا نه، در حالی که فروشنده موظف است در صورت درخواست خریدار، دارایی را بفروشد.
قرارداد معاوضه توافقی است که در آن دو طرف برای مدت مشخصی دو دارایی یا منافع حاصل از آنها را با یکدیگر مبادله می‌کنند. پس از پایان مدت توافق، هر طرف موظف است دارایی را به صاحب آن برگرداند. این قراردادها معمولاً به‌صورت غیررسمی انجام میشوند.
اوراق صکوک نوعی اوراق بهادار هستند که برای تأمین مالی پروژه‌های مشخص منتشر میشوند و بر اساس قوانین اسلامی طراحی شده‌اند، زیرا در دین اسلام دریافت بهره (ربا) ممنوع است. دارندگان این اوراق به‌عنوان مالکان منافع پروژه‌ها شناخته میشوند و در ازای سرمایه گذاری خود، سود یا منافع مشخصی دریافت می‌کنند. انواع اوراق صکوک شامل موارد زیر است:
در این نوع صکوک، ناشر از دارندگان اوراق وام بدون بهره میگیرد و متعهد میشود که مبلغ اصلی را در زمان مشخصی بازپرداخت کند.
این اوراق برای تأمین مالی پروژه‌های خیریه منتشر میشوند. دارندگان این اوراق به‌عنوان واقف شناخته میشوند و از منافع پروژه‌ها به نفع جامعه بهره‌مند میشوند. مثلاً صکوک وقف مسجد نمونه‌ای از این نوع است.
در این نوع صکوک، دارندگان به عنوان شرکای یک پروژه یا دارایی، سهمی از منافع آینده آن را دریافت می‌کنند. ناشر منافع آینده یک دارایی را به دارندگان این اوراق منتقل می‌کند.
صکوک مرابحه نوعی اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران است. در این اوراق، سرمایه‌گذاران به‌عنوان مالکان مشترک کالای مورد معامله شناخته میشوند و از سود حاصل از فروش آن کالا بهره‌مند میشوند.
در صکوک استصناع، ناشر متعهد میشود که یک دارایی مشخص را برای دارندگان اوراق تولید کند و قیمت آن را به‌صورت اقساطی از آنها دریافت کند. به عبارت دیگر، ناشر با انتشار این اوراق، منابع مالی لازم برای ساخت کالا را تأمین می‌کند و پس از اتمام ساخت، دارایی به مالکیت دارندگان اوراق منتقل میشود. مثلاً صکوک ساخت توسعه ملی نمونه‌ای از این نوع است.
اوراق مشارکت زمانی منتشر میشود که یک شرکت یا نهاد دولتی یا خصوصی برای تأمین مالی پروژه‌ها و طرح‌های مختلف، مانند پروژه‌های عمرانی یا اقتصادی، اوراق بهادار را به‌صورت عمومی بفروشد. افرادی که این اوراق را خریداری می‌کنند، به نسبت تعداد اوراق خود در سود آن طرح یا پروژه شریک میشوند.
در این اوراق، یک نهاد واسط با پول‌های حاصل از فروش آنها، دارایی (مثل ملک) خریداری کرده و آن را به شرکت درخواست‌کننده اجاره می‌دهد. شرکت اجاره‌کننده موظف است مبلغ اجاره را به دارندگان اوراق به‌صورت دوره‌ای پرداخت کند و بعد از مدت مشخص، اصل قیمت را پرداخت و دارایی را به‌عنوان مالکیت خود برمی‌دارد.
قرارداد سلف توافقی است برای خرید یا فروش دارایی در تاریخ آینده با قیمت توافق‌شده. این قرارداد به فروشنده امکان می‌دهد تا پول لازم برای تولید کالا را از قبل دریافت کند و خریدار ممکن است با قیمت پایین‌تری در زمان تحویل، کالا را دریافت کند.
این اوراق به ناشر اجازه می‌دهند تا انجام پروژه‌ای را به عامل جعاله واگذار کند و منابع مالی لازم را از طریق فروش این اوراق جمع‌آوری کند. به‌عنوان مثال، احداث نیروگاه میتواند نمونه‌ای از این اوراق باشد.
در این نوع، ناشر مطالبات معوق و وثیقه‌دار را خریداری کرده و منابع مالی آن را از طریق انتشار اوراق تأمین می‌کند. نمونه‌ای از این اوراق، صکوک رهنی خودرو است.
این اوراق برای خرید مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی استفاده میشوند و ناشر منابع مالی آنها را از طریق انتشار اوراق تأمین می‌کند.
در این نوع، ناشر منابع مالی را از دارندگان اوراق جمع‌آوری کرده و به عامل مضاربه برای فعالیت‌های تجاری سپرده و سود حاصل را بین ناشر و دارندگان اوراق تقسیم می‌کند.
در این اوراق، ناشر زمین را به عامل مزارعه واگذار کرده و دارندگان اوراق به نسبت سهم خود در محصول تولیدی شریک میشوند.
این نوع اوراق برای واگذاری باغ یا باغ‌ها به عامل مساقات استفاده میشود و دارندگان اوراق به نسبت سهم خود در محصول تولیدی شریک هستند.
در این مقاله، به بررسی مفهوم اوراق بهادار و انواع آن پرداختیم. اوراق بهادار ابزارهای مالی هستند که مالکیت یا حق مطالبه دارایی یا جریان نقدی را نمایندگی می‌کنند. این اوراق در بازارهای مالی به طور فعال معامله میشوند و شامل انواع مختلفی مانند سهام، اوراق قرضه و اوراق مشتقه هستند. انتخاب نوع مناسب اوراق بهادار به اهداف سرمایه گذاری، تحمل ریسک و شرایط اقتصادی هر سرمایه گذار بستگی دارد. قبل از سرمایه گذاری در هر نوع اوراق بهادار، انجام تحقیقات دقیق و بررسی دقیق شرایط بازار ضروری است.