در دنیای سرمایه‌گذاری، گزینه‌های متنوعی پیش روی شما قرار دارد و اوراق مشارکت یکی از این گزینه‌ها به شمار می‌آید. این اصطلاح، حتی اگر شما یک سرمایه‌گذار حرفه‌ای نباشید، بارها به گوشتان خورده است و ممکن است برایتان سوال پیش آمده باشد که اوراق مشارکت چیست؟ نحوه خرید و فروش آن در بازار سرمایه ایران چگونه است؟ انواع اوراق مشارکت کدامند و چه ویژگی‌هایی دارند؟ در این مقاله از کاریزما لرنینگ به تمامی این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد. برای کسب اطلاعات بیشتر و جامع درباره این موضوع، با ما همراه باشید.
اوراق مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت یکی از انواع اوراق صکوک در ایران است و هدف اصلی آن تأمین مالی پروژه‌های دولتی یا خصوصی، مانند طرح‌های عمرانی و زیرساختی است. این اوراق با یک قیمت مشخص و برای مدت معینی منتشر می‌شوند و دارای تاریخ سررسید هستند. دارندگان این اوراق در فواصل زمانی مشخص، بر اساس قیمت اسمی که پرداخت کرده‌اند، سود مشخصی دریافت می‌کنند. باید توجه داشت که این سود به عنوان سود علی‌الحساب است و در برخی موارد، سود قطعی نیز به حساب دارندگان واریز می‌شود. پس از رسیدن به تاریخ سررسید اوراق و تسویه آن‌ها، ارتباط دارندگان اوراق با شرکتی که آن‌ها را منتشر کرده، قطع می‌شود.
اوراق قابل تبدیل به سهام
اوراق مشارکت نوعی اوراق بهادار است که توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود و قابلیت معامله دارد. یکی از جذاب ترین انواع این اوراق، نوع قابل تبدیل به سهام است که توجه بسیاری از فعالان بازار سرمایه را جلب کرده است. زمانی که دولت برای پروژه‌های عمرانی مانند ساخت سدها و جاده‌ها به نقدینگی نیاز دارد، اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کند.
در واقع، دولت برای اجرای پروژه‌های جدید نیاز به تأمین مالی دارد، اما ممکن است به دلایل مختلفی مانند عدم تمایل به دریافت وام از کشورهای دیگر، عدم چاپ پول، و کنترل نقدینگی، از مردم استقراض کند. استقراض از مردم و تضمین بازگشت سرمایه آن‌ها، یکی از روش‌های متداول تأمین مالی در بسیاری از کشورهای جهان است.
همان طور که از نام این اوراق پیداست، خرید این اوراق به معنای مشارکت عمومی است. تعداد سهم و درصد مالکیت دارنده اوراق بر روی برگه سهم درج شده است.
بیشتر بخوانید: نحوه عملکرد صندوق چندکالایی نهال نوویرا
ویژگی‌های کلیدی و مهم اوراق مشارکت
اوراق مشارکت به دلیل ویژگی‌های خاص خود، یکی از گزینه‌های جذاب برای سرمایه گذاری محسوب می‌شوند. در اینجا به مهم ترین ویژگی‌های این اوراق پرداخته‌ایم که دانستن آن‌ها برای سرمایه گذاران ضروری است:
نوع اوراق مشارکت: با نام یا بی‌نام
اوراق مشارکت می‌توانند به دو صورت با نام یا بی‌نام منتشر شوند. این موضوع در زمان پذیره نویسی مشخص می‌شود.
اوراق با نام: به نام دارنده ثبت می‌شود و در صورت مفقودی یا سرقت، سود و اصل سرمایه به فرد دیگری تعلق نمی‌گیرد. همچنین، فروش این اوراق تنها با اجازه مالک امکان پذیر است.
اوراق بی‌نام: به صورت حامل هستند و مالک باید توجه ویژه‌ای به نگهداری آن‌ها داشته باشد تا از ریسک‌های امنیتی جلوگیری کند.
پرداخت سود
سود اوراق مشارکت به صورت علی‌الحساب پرداخت می‌شود. پس از پایان پروژه و در تاریخ سررسید، ناشر موظف است سود قطعی را محاسبه کرده و در صورت بیشتر بودن از سود علی‌الحساب، مابه‌التفاوت را به حساب دارندگان واریز کند. این امر، هرچند به ندرت اتفاق می‌افتد. این اوراق معمولاً در دسته سرمایه گذاری‌های کوتاه مدت قرار دارند و ممکن است با قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی به فروش برسند.
ارکان و ریسک
وجود ارکان مانند ضامن در اوراق مشارکت به کاهش ریسک کمک می‌کند. به همین دلیل، این اوراق معمولاً بازدهی کمتری نسبت به اوراق بهادار پرریسک تر مانند سهام دارند. با این حال، نرخ بازدهی سالانه آن‌ها معمولاً بین ۳ تا ۶ درصد بیشتر از سود بانکی است.
معافیت مالیاتی
سود حاصل از اوراق مشارکت از مالیات معاف است، که این ویژگی میتواند جذابیتی اضافی برای سرمایه گذاران ایجاد کند.
نحوه معاملات
اوراق مشارکت در بازار ثانویه نیز قابل خرید و فروش هستند. اگر این اوراق غیرقابل معامله در بورس باشند، دارندگان می‌توانند با مراجعه به شعب بانک عامل، اوراق خود را قبل از سررسید به فروش برسانند. در صورتی که این اوراق قابل معامله در بورس باشند، می‌توانند مانند سهام خرید و فروش شوند.
انواع اوراق مشارکت از نظر نحوه معامله
اوراق مشارکت را می‌توان بر اساس محل معامله و قابلیت تبدیل به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
اوراق مشارکت بورسی
این اوراق قابلیت معامله در بازار بورس یا فرابورس را دارند و شامل دو نوع زیر هستند:
- اوراق مشارکت ساده:
- رایج‌ترین نوع این اوراق است که به دلیل سادگی در معامله، گزینه‌ای مناسب برای عموم مردم محسوب می‌شود. این اوراق می‌توانند با نام یا بی‌نام باشند و دارنده آن میتواند تا زمان سررسید صبر کرده و سود و اصل سرمایه خود را دریافت کند یا قبل از سررسید آن را در بازار بفروشد.
- اوراق مشارکت قابل تبدیل و قابل تعویض
- این اوراق که توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر می‌شوند، در زمان سررسید قابلیت تبدیل به سهام سایر شرکت‌ها را دارند. با این حال، این نوع اوراق در بازار سرمایه چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
اوراق مشارکت غیربورسی
این اوراق قابلیت خرید و فروش در بازار سرمایه را ندارند و تحت نظارت بانک مرکزی منتشر می‌شوند. این نوع اوراق به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- اوراق مشارکت بانک مرکزی: این اوراق جهت تأمین مالی طرح‌های عمرانی و زیرساختی منتشر می‌شوند و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را دارند، اما در بورس معامله نمی‌شوند.
- اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی: مشابه اوراق بانک مرکزی، این اوراق نیز برای تأمین مالی نیازهای دولتی منتشر می‌شوند و قابلیت بازخرید دارند، اما در بازار بورس قابل معامله نیستند.
نهادهای مجاز برای انتشار اوراق مشارکت در ایران
در ایران، نهادهای مختلفی می‌توانند با شرایط خاص اوراق مشارکت منتشر کنند که شامل موارد زیر است:
- دولت: وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی با دریافت مجوز، می‌توانند برای تأمین مالی طرح‌های عمرانی خود اوراق مشارکت صادر کنند.
- شهرداری‌ها: شهرداری‌ها با مجوز وزارت کشور و تصویب شورای اسلامی شهر می‌توانند برای تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و خدماتی خود اوراق مشارکت منتشر کنند.
- موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی: این نهادها در صورت دریافت مجوز از سازمان بورس و سایر مراجع ذیصلاح، می‌توانند اوراق مشارکت برای تأمین مالی طرح‌های خود منتشر کنند.
- شرکت‌های سهامی عام: این شرکت‌ها با رعایت شرایط قانون تجارت و تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده و سازمان بورس، می‌توانند اوراق مشارکت صادر کنند.
- شرکت‌های سهامی خاص و تعاونی: این دسته از شرکت‌ها می‌توانند در شرایط خاص و با مجوز مراجع ذیصلاح، اوراق مشارکت منتشر کنند.
خرید اوراق مشارکت
برای خرید اوراق مشارکت، دو روش اصلی وجود دارد: اوراق مشارکت غیربورسی و بورسی.
- خرید اوراق مشارکت غیربورسی
برای خرید این نوع اوراق، کافی است مدارک شناسایی خود را به یکی از شعب بانک عامل ارائه دهید. - خرید اوراق مشارکت بورسی
برای خرید اوراق مشارکت بورسی، ابتدا باید اوراق مورد نظر را انتخاب کرده و کد معاملاتی بگیرید. پس از آن، با ورود به پنل کارگزاری خود، می‌توانید سفارش خرید را به صورت آنلاین ارسال کنید. پس از انجام این مراحل، اوراق خریداری شده در پنل معاملاتی شما نمایش داده می‌شود.
برای مشاهده لیست اوراق مشارکت قابل معامله، می‌توانید به سایت مدیریت فناوری تهران مراجعه کرده و در بخش جست وجو، کلمه «مشارکت» را وارد کنید تا تمامی اوراق موجود نمایش داده شود.
فروش اوراق مشارکت
روند فروش
برای فروش اوراق مشارکت، بسته به نوع آن، روش‌ها متفاوت است:
- اوراق بورسی: فروش از طریق پنل کارگزاری انجام می‌شود.
- اوراق غیربورسی: برای فروش این اوراق، باید به بانک عامل مراجعه کنید.
کارمزد خرید و فروش
خرید و فروش اوراق مشارکت مشمول کارمزد است.
مالیات
طبق ماده ۷ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، سود این اوراق مشمول مالیات به نرخ ۵ درصد است و هیچ مالیات دیگری به این معاملات تعلق نمی‌گیرد.
پرداخت کنندگان سود، اعم از علی‌الحساب و قطعی، موظفند مالیات مربوطه را کسر کرده و ظرف ۱۰ روز به خزانه داری واریز کنند. همچنین، رسید پرداخت و فهرست سود پرداختی باید ظرف ۳۰ روز به حوزه مالیاتی مربوطه تسلیم شود. تخلف از این تکالیف مشمول مقررات مالیاتی خواهد بود.
کدام بانک اوراق مشارکت می‌فروشد؟
طبق اعلام بانک مرکزی، ۲۵ بانک شامل بانک ملی، رفاه، مسکن، موسسات اعتباری نور، ملل، کشاورزی، رفاه، خاورمیانه، پاسارگاد، سینا، کارآفرین، شهر، ایران زمین، دی، سرمایه، ایران و ونزوئلا، سامان، توسعه تعاون، پارسیان، اقتصاد نوین، گردشگری، ملت، سپه، صادرات و پست می‌توانند اوراق منتشر و باز خرید کنند.
مدت سررسید اوراق بانکی معمولاً یک سال است و اگر این اوراق قبل از موعد مقرر بازخرید شوند، مشمول نرخ شکستی خواهند بود. به عبارت دیگر، در صورت بازخرید زودهنگام اوراق مشارکت، سود آن‌ها ۱۰ درصد محاسبه می‌شود.
جمع بندی
اوراق مشارکت نوعی ابزار مالی است که به منظور تأمین مالی پروژه‌ها و طرح‌های عمرانی توسط دولت، شهرداری‌ها و شرکت‌ها منتشر می‌شود. این اوراق به سرمایه گذاران این امکان را می‌دهند که با خرید آن‌ها، در عوض دریافت سود مشخص، در تأمین مالی پروژه‌های مختلف مشارکت کنند. اوراق مشارکت می‌توانند به صورت بورسی یا غیربورسی عرضه شوند و دارای مدت سررسید مشخصی هستند. این اوراق معمولاً با نرخ سود ثابت یا متغیر عرضه می‌شوند و در صورت نیاز به نقدینگی، امکان بازخرید آن‌ها وجود دارد، هرچند که بازخرید زود هنگام ممکن است مشمول نرخ شکست و کاهش سود شود.
