ریسک سیستماتیک (Systematic Risk) یکی از انواع ریسک در سرمایه‌گذاری است که به طور کلی بر سبد سرمایه‌گذاری تأثیر می‌گذارد. این ریسک ناشی از عوامل کلان اقتصادی و سیاسی است که سراسر بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر تمام سهام و داراییها تأثیر می‌گذارد. در این مبحث از نوویرا به بررسی این نوع ریسک می پردازیم. با ما همراه باشید.
تعریف ریسک سیستماتیک
ریسک سیستماتیک به ریسکی اطلاق می‌شود که بر کل بازار یا بخشی از آن تأثیر می‌گذارد. این نوع ریسک همچنین به عنوان «ریسک غیرقابل‌حذف»، «نوسان‌پذیری» یا «ریسک بازار» نیز شناخته می‌شود. ریسک سیستماتیک بر تمام بازار و نه فقط سهام یک شرکت یا صنعت خاص اثرگذار است. این ریسک غیرقابل‌پیش‌بینی بوده و امکان اجتناب کامل از آن نیز وجود ندارد. متنوع‌سازی سبد سهام یا پرتفوی هم نمی‌تواند ریسک سیستماتیک را حذف کند، بلکه تنها راه کاهش آن استفاده از راهبردهای پوشش ریسک یا استراتژی تخصیص دارایی است.
مفهوم ریسک سیستماتیک به زبان ساده
ریسک سیستماتیک یعنی نوعی ریسک که نمی‌توان آن را پیش‌بینی کرد و تقریبا غیرممکن است که از آن اجتناب کرد. این ریسک را نمی‌توان با متنوع کردن سبد سهام کاهش داد یا مدیریت کرد. برای مدیریت این نوع ریسک، باید از استراتژی های صحیح تخصیص دارایی و استفاده از هج فاندها کمک گرفت.
به طور کلی، ریسک سیستماتیک تحت تأثیر عوامل کلان اقتصادی مانند نرخ بهره، تورم، رکود اقتصادی، جنگ و تغییرات ساختاری بزرگ قرار دارد. تغییرات در این حوزه ها، کل بازار را متأثر می‌کنند و نمی‌توان با تغییر ترکیب سبد سهام عمومی، میزان این ریسک را کاهش داد.
به طور خلاصه، ریسک سیستماتیک یک ریسک فراگیر و غیرقابل کنترل است که باید با ابزارهای پیشرفته مدیریت سرمایه گذاری مانند تخصیص دارایی و هج فاندها مدیریت شود. ( هج فاند ها اشاره به صندوق های پوشش ریسک دارند.)
ویژگی‌های ریسک سیستماتیک
- ریسک سیستماتیک ناشی از عوامل کلان اقتصادی و سیاسی است که بر کل بازار تأثیر می‌گذارند. این ریسک را نمی‌توان با تنوع‌بخشی در سبد سرمایه‌گذاری حذف کرد، زیرا تمام سهام و داراییها تحت تأثیر این عوامل قرار می‌گیرند. سرمایه‌گذاران باید این ریسک را مدیریت کنند و راهکارهایی برای کاهش آن پیدا کنند.
- ریسک سیستماتیک با نوسانات کلی بازار مرتبط است و با شاخص‌های بازار همبستگی دارد.
افزایش ریسک سیستماتیک، به طور کلی باعث افزایش بازدهی مورد انتظار از سبد سرمایه‌گذاری می‌شود. سرمایه‌گذاران به ازای پذیرش ریسک سیستماتیک بیشتر، انتظار بازدهی بالاتری را دارند. - این ریسک از عواملی مانند نرخ تورم، نرخ بهره، نوسانات ارز، سیاست‌های دولتی و غیره ناشی می‌شود. با توجه به ماهیت عوامل کلان اقتصادی و سیاسی، این ریسک به‌طور کامل قابل پیش‌بینی نیست و سرمایه‌گذاران باید به دنبال مدیریت آن باشند.
در مقابل، ریسک غیرسیستماتیک (Unsystematic Risk) ناشی از عوامل خاص یک شرکت یا صنعت است و می‌توان آن را از طریق تنوع‌بخشی در سبد سرمایه‌گذاری کاهش داد. ما در بحث انواع ریسک سرمایه گذاری این موارد را شرح داده ایم.
چند مثال از منابع ریسک سیستماتیک
تغییرات در شرایط کلی اقتصادی مثل رکود اقتصادی، تورم، نرخ بهره، نوسانات نرخ ارز و سایر شاخص‌های کلان اقتصادی می‌توانند بر همه بخش‌های بازار تأثیر بگذارند.
تغییرات در سیاست‌های دولتی مثل تغییرات در سیاست‌های مالی، پولی، تجاری و قوانین و مقررات دولت می‌تواند بر سرتاسر بازار اثر بگذارد.
جنگ، بحران‌های سیاسی و تنش‌های بین‌المللی: چنین رویدادهای ژئوپلیتیکی می‌توانند ریسک‌های سیستماتیک را افزایش دهند.
تغییرات فناوری: نوآوری‌ها و اختراعات فناورانه که بر صنایع مختلف تأثیر می‌گذارند، نوعی ریسک سیستماتیک محسوب می‌شوند.
بلایای طبیعی مثل سوانح طبیعی مانند سیل، زلزله، همه‌گیری بیماری‌ها و غیره نیز ریسک‌های سیستماتیک به شمار می‌روند.
همه این موارد نمونه‌هایی از منابع ریسک سیستماتیک هستند که بر کل بازار یا بخش‌های بزرگی از آن تأثیر می‌گذارند.
چند عامل دیگر که می‌توانند به عنوان منابع ریسک سیستماتیک در نظر گرفته شوند:
- تغییرات در سبک زندگی، الگوهای مصرف و ترجیحات اجتماعی می‌تواند بر صنایع مختلف تأثیر بگذارد.
- تغییرات در روند جمعیت‌شناختی مانند سرعت رشد جمعیت، میزان مهاجرت و ساختار سنی می‌توانند ریسک‌های سیستماتیک ایجاد کنند.
- تغییرات در قوانین و مقررات مرتبط با محیط زیست، سلامت عمومی، حقوق کارگران و غیره می‌توانند بر سرتاسر بازار اثر بگذارند.
- تغییرات در ساختار بازار و فضای رقابتی از جمله ورود رقبای جدید یا تغییر در قدرت بازاریابی بازیگران اصلی می‌تواند ریسک‌های سیستماتیک ایجاد کند.
- تحولات در روابط تجاری بین‌المللی، تغییرات در سیاست‌های تجاری و توافقات بین‌المللی نیز می‌توانند منبع ریسک سیستماتیک باشند.
ارتباط ضریب بتا با ریسک‌های سیستماتیک
ما در مقالات قبلی در مورد اینکه ضریب بتا چیست توضیحات مفصلی را ارائه کردیم. ضریب بتا (β) یک شاخص کلیدی برای ارزیابی ریسک سیستماتیک است و بیان‌کننده ارتباط بین بازده یک دارایی و بازده کل بازار است. این ضریب به شرح زیر با ریسک‌های سیستماتیک در ارتباط است:
ضریب بتای بالاتر از یک (β > 1):
نشان‌دهنده دارایی با ریسک سیستماتیک بیشتر از بازار است. بازده این دارایی در مواقع رونق بازار بیشتر از بازار و در مواقع رکود کمتر از بازار است. این دارایی در مقابل نوسانات بازار بسیار حساس‌تر است.
ضریب بتای کمتر از یک (β < 1):
نشان‌دهنده دارایی با ریسک سیستماتیک کمتر از بازار است. بازده این دارایی در مواقع رونق بازار کمتر از بازار و در مواقع رکود بیشتر از بازار است. این دارایی در مقابل نوسانات بازار کمتر حساس است.
ضریب بتای برابر با یک (β = ۱):
نشان‌دهنده دارایی با ریسک سیستماتیک مشابه بازار است. بازده این دارایی هماهنگ با بازده کل بازار است.
ضریب بتا چگونه در مدیریت ریسک‌های سیستماتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
ضریب بتا به عنوان یک ابزار مهم در مدیریت ریسک‌های سیستماتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این زمینه، ضریب بتا به شرح زیر کاربرد دارد:
تنوع‌بخشی پرتفوی:
با انتخاب دارایی‌های با ضرایب بتای متفاوت، می‌توان به تنوع‌بخشی پرتفوی کمک کرد. این امر به کاهش ریسک سیستماتیک کل پرتفوی منجر می‌شود.
تعیین اندازه موقعیت‌گیری:
ضریب بتا می‌تواند به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری برای اندازه موقعیت‌گیری در هر دارایی کمک کند. دارایی‌های با ضریب بتای بالا باید با اندازه موقعیت‌گیری کوچک‌تری در پرتفوی گنجانده شوند.
ارزیابی عملکرد سبد سرمایه‌گذاری:
ضریب بتا می‌تواند برای ارزیابی عملکرد مدیران سبد سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار گیرد.
مقایسه بازده پرتفوی با بازده بازار و ضریب بتای پرتفوی، به ارزیابی عملکرد کمک می‌کند.
قیمت‌گذاری داراییِ سرمایه‌ای:
در مدل ارزش‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM)، ضریب بتا نقش اساسی دارد. این مدل برای محاسبه نرخ بازده مورد انتظار یک دارایی، از ضریب بتا استفاده می‌کند.
بنابراین، ضریب بتا به عنوان یک شاخص کلیدی در مدیریت ریسک‌های سیستماتیک سبد سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد و به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌های مربوط به پرتفوی کمک می‌کند.
جمع بندی
ریسک سیستماتیک یک نوع ریسک است که غیرقابل پیش‌بینی و تقریباً غیرقابل اجتناب است. این ریسک تحت تأثیرعوامل کلان اقتصادی مانند نرخ بهره، تورم، رکود اقتصادی، جنگ و تغییرات ساختاری بزرگ قرار دارد و تمام بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل، نمی‌توان با متنوع‌سازی سبد سهام عمومی، این نوع ریسک را کاهش داد. برای مدیریت ریسک سیستماتیک، باید از استراتژی‌های پیشرفته مدیریت سرمایه‌گذاری مانند تخصیص دارایی و استفاده از هج فاندها کمک گرفت. در مجموع، ریسک سیستماتیک یک ریسک فراگیر و غیرقابل کنترل است که باید با روش‌های هوشمندانه مدیریت شود.
